A+ A A-

اصل و نسب حاجی سعید

نویسنده:  چاپ پست الکترونیکی
مدرسهٔ سعیدیه ارسنجان در سال ۱۳۵۲
مدرسهٔ سعیدیه ارسنجان در سال ۱۳۵۲

... وقف‌نامه آن را به امضای بزرگان و علمای آن زمان نظیر «علامه مجلسی، محمد باقر سبزواری (صاحب ذخیره)، شیخ الاسلام دارالسلطنه اصفهان، میرزا محمد حکیم، شیخ الاسلام هرات، مرحوم جبل عاملی، میرزا محمد باقر متولی آستان قدس رضوی، شیخ الاسلام مشهد، صاحب مدارک، ملک الشعرا (صائب) و... » می‌رساند. ایشان به ارسنجان هم رفته و ....

چند سال قبل مقاله‌ٔ ارزشمندی با عنوان «سیر تحوّل نهادهای آموزشی در ارسنجان از سال‌های ۱۰۵۴ تا ۱۳۳۰ توسط آقایان سیّد محمّدجعفر ناظم‌السّادات، سیّد محمّدحسن ناظم‌السّادات و حمیدرضا ابراهیمی با بهره‌گیری از روش مطالعات اسنادی و مصاحبه تدوین گردید که به حق قابل ستایش است و مطالعهٔ آن به همهٔ دوستان توصیه می‌گردد.
در مقالهٔ فوق در قسمت معرفی موسس مدرسهٔ سعیدیّه چنین نگاشته شده است:
«در خصوص اصل و نسب حاج سعید، بنیان‌گذار مدرسهٔ سعیدیّه، سند مکتوب و معتبری جز اشارهٔ کوتاهی که در بالای سر در این مدرسه حک شده وجود ندارد. بر اساس این نگاشته، نام پدر حاج سعید، محمّد ارسنجانی بوده ... . بدین ترتیب گرچه نظر افرادی که معتقدند نام پدر حاج سعید حاج نظام بوده تایید نمی‌گردد، وجود فردی به نام نظام‌الدّین در خانوادهٔ حاج سعید بسیار محتمل است . ... بر اساس بعضی اقوال اجداد حاج سعید ... از آذربایجان به ارسنجان مهاجرت نموده‌اند. ... بانی مدرسه عموما حاج سعیدا تلفّظ می‌شود که به تلفّظ ترکی شباهت دارد ...».
در این نوشته نتیجهٔ بررسی این‌جانب از نام پدر و اصل و نسب موسس مدرسهٔ سعیدیّه ارسنجان ارایه می‌گردد.
بیست وپنج سال قبل از ساخت مدرسهٔ سعیدیّه، فرد خیّری به نام محمّدمقیم کاشانی معروف به قاضی بن امین محمّد (بزرگ خاندان آتشی) که زادهٔ شیراز بود خانه‌ای در شیراز درجنوب مسجد جامع عتیق و چسبیده به آن خریداری و مدرسه‌ای ۲۶ حجره‌ای (دو برابر مدرسهٔ سعیدیّه) و یک مسجد احداث و در ۹ شوال ۱۰۵۹ قمری آن را وقف شیعیان اثناعشری می‌کند. واقف مقادیر زیادی زمین وقف مدرسه می‌کند که قسمتی از موقوفات در شیراز، حسن‌آباد کربال علیای طاق میان کربال، قصر خواجه، خفرک، شوراب و خبریز و فشار قرار داشت. وقف‌نامه نشان می‌دهد که ایشان هم جزو ملّاکین ارسنجان بوده‌اند. این مدرسه به نام مقیمیّه مشهور و بنیان‌گذار آن طی یک سفر به اصفهان و مشهد و... وقف‌نامهٔ آن را به امضای بزرگان و علمای آن زمان نظیر «علّامهٔ مجلسی، محمدباقر سبزواری (صاحب ذخیره)، شیخ‌الاسلام دارالسلطنه اصفهان، میرزا محمد حکیم، شیخ‌الاسلام هرات، مرحوم جبل‌عاملی، میرزا محمدباقر متولّی آستان قدس رضوی، شیخ‌الاسلام مشهد، صاحب مدارک، ملک‌الشعرا (صائب) و...» می‌رساند. ایشان به ارسنجان هم رفته و امضای بزرگان (و یا تعدادی از بزرگان) وقت ارسنجان را کسب می‌کند.
ارسنجانی‌هایی که ذیل وقف‌نامه را در سال ۱۰۶۰ هجری قمری توشیح می‌کنند به شرح ذیل می‌باشند:
- من الشاهدین علی ذالک محمدسعید بن نظام‌الدّین احمد ارسنجانی (محل مهر)
- هو/ اعترف الواقف الموفق ما حرر فی هذه الصحیفه الشریفه /عند اقل خلق الله کمال‌الدّین حسین بن سیف‌الدّین علی ارسنجانی
- هو/ اعترف الواقف الموفق ما حرر فی هذه الصحیفه /عند اقل الخلیقه سیف الدین علی بن کمال‌الدّین حسین ارسنجانی (مهر با نقش «لافتی الا علی لا سیف الا ذولفقار»)
- آن‌چه در این وقف‌نامچه نوشته شده من اوله الی آخره از واقف شنیدم و شاهد بر وقفیت و شروط آن شده‌ام حررها العبد نظام‌الدّین احمد بن سیف‌الدّین علی ارسنجانی (محل مهر)
- من الشاهدین علی ذالک محمد باقر بن کمال‌الدّین حسین ارسنجانی (محل مهر)
که همگی فامیل‌های حاج محمّدسعید هستند. حاج محمّدسعید چند سال بعد (۱۰۸۵ هجری قمری) مدرسهٔ سعیدیّه را در ابعاد کوچک‌تر از مدرسهٔ مقیمیّهٔ شیراز می‌سازد و باز در حالتی مشابه موقوفاتی به آن اختصاص می‌دهد. ارتباط بین موسس مدرسهٔ مقیمیّه (که از مالکین چند پارچه روستا در ارسنجان هم بوده‌اند) و خاندان آتشی شیراز که از نسل ایشان هستند با خاندان موسس مدرسهٔ سعیدیّه به حدّی بوده که زمانی که ارسنجان مرجع تقلید نداشته، متولّی مدرسهٔ سعیدیّه از خاندان آتشی انتخاب می‌شدند، نظیر حاج ملّا عباس آتشی که مدرس و متولّی مدرسه بوده است.
از مطالب فوق مشخص می‌شود که پدر آقای محمّدسعید فردی به نام نظام‌الدّین احمد بوده و در آن سال پدر و پدربزرگشان هم در قید حیات بوده‌اند و همه تخلّص ارسنجانی داشته‌اند.
در نامه و گزارش مدیر کلّ وقت فرهنگ و هنر فارس هم که جهت ثبت ملّی مدرسه (به ضمیمه آن توضیحات و عکس‌های مدرسه) برای وزارت فرهنگ و هنر وقت تهیّه شده است، نام پدر حاج محمّدسعید، نظام‌الدّین ذکر شده است:
«بنا گردید به‌وسیلهٔ حاج محمّدسعید فرزند حاج نظام ارسنجانی در سنهٔ ۱۰۸۵ هجری قمری و کفایت دارد برای پروردگار که او را هادی باشد و نصرت دهد.» این گزارش براساس کتیبهٔ مدرسه و مشاهدات و مطالب آثارالعجم در اسفند سال ۱۳۵۲ تهیّه شده است.
به هر حال نظر به موارد فوق، به نظر می‌رسد نام بنیان‌گذار مدرسه سعیدیه «حاج محمّدسعید ابن نظام‌الّدین (احمد) بن سیف‌الدّین (علی) بن کمال‌الدّین(حسین) ارسنجانی»
است که ازمالکین و بزرگان ارسنجان در زمان خودشان بوده‌اند و احتمالا آقای ابراهیم خان تبریزی و سید میر محمّد در زمان آن‌ها به ارسنجان آمده‌اند. در قدیم القاب نشان دهندهٔ موقعیّت اجتماعی اشخاص بوده و از القاب ایشان مشخص است که احتمالا خانواده‌ای دینی و اهل علم بوده‌اند. (احمد ملقب به نظام‌الدّین، علی ملقب به سیف‌الدّین و...). نوشتهٔ پدر حاج سعید به زبان فارسی می‌تواند تاکیدی بر فارس بودن آن‌ها باشد (آن‌چه در این وقف‌نامچه نوشته شده من اوله الی آخره از واقف شنیدم و شاهد بر وقفیت و شروط آن شده‌ام).
مدرسهٔ سعیدیّه در تاریخ ۶ دی ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۲۰ به‌عنوان یکی از آثار ملّی ایران در ارسنجان به ثبت رسیده است. این مدرسه به صورت چهار ایوانی است که در کنار هر ایوان چهار حجره ساخته شده است. برای احداث این بنا از آجر استفاده شده و حوضی سنگی در وسط حیاط مدرسه وجود دارد. محور اصلی بنا شمالی-جنوبی است. مدرسهٔ سعیدیّه نزدیک مسجد جامع شهر قرار دارد. طلّاب زیادی در این حوزهٔ علمیّه در محضر اساتید بزرگ علوم دینی به کسب علوم و معارف اسلامی پرداخته‌اند.
«مرحوم واقف در راستای تعیین مخارج روزانه و رفع حوائج طلّاب و مدرسّین مدرسهٔ مذکور اقدام به وقف رقباتی من جمله سه دانگ مشاع از مزرعهٔ علی‌آباد سیّد، سه دانگ مشاع از مزرعهد صالح‌آباد و دو دانگ مشاع از مزارع مالنجان، محمّدآباد و جمال‌آباد ارسنجان و نیز رقباتی در شهر ارسنجان نموده که سالانه عواید آنها جهت اجرای نیّات خیّر واقف هزینه می‌گردد.
تعداد ۱۱ پلاک از ۱۷ مورد پلاک‌های این موقوفه دارای سند مالکیّت و کلیّهٔ پلاک‌ها به‌نام وقف به ثبت رسیده است. نوع رقبات شامل آب، زمین مزروعی، اراضی مسکونی، تجاری، اداری و غیره می‌باشد. موقوفهٔ مذکور در حال حاضر تحت تولیّت ادارهٔ اوقاف ارسنجان بوده و رسیدگی به کلیّهٔ امور آن توسط ادارهٔ مذکور انجام می‌گیرد. میزان اراضی وقف شده بر مدرسهٔ علمیّهٔ سعیدیّه ارسنجان حدود ۳۰۰ هکتار می‌باشد و مجموع تعداد رقبات این موقوفه بر ۳۶۵ رقبه بالغ می‌گردد.» (این آمار براساس سایت ادارهٔ اوقاف استان فارس می‌باشد). آخرین متولّیان ارسنجانی مدرسه آیت‌الله فقیه ارسنجانی و مرحوم حاج سیّد علی ثقه‌الاسلام بوده‌اند.
لازم به ذکر است مدرسهٔ مقیمیّهٔ اصلی شیراز به علت زلزله خراب می‌شود و در اواخر قاجاریّه و پهلوی قسمتی از آن ساخته و یا مرمّت می‌گردد. این اثر جدید در تاریخ ۲۳ بهمن ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۷۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.

منابع:

فارس‌نامهٔ ناصری
وقف‌نامهٔ مدرسهٔ مقیمیّهٔ شیراز
سیر تحوّل نهادهای آموزشی در ارسنجان از سالهای ۱۰۵۴ تا ۱۳۳۰
اسناد ثبت ملّی مدرسهٔ سعیدیّه ارسنجان
سایت ادارهٔ اوقاف استان فارس

 

ضمیمه‌ها:

دیدگاه خود را درباره این نوشته با دیگران در میان بگذارید:

یا اگر در سایت عضو نیستید، می‌توانید به عنوان میهمان دیدگاه خود را بفرستید:

0
دیدگاه شما پس از تایید مدیر سایت نمایش داده خواهد شد.

افرادی که در این گفتگو هستند

  • دست مریزاد جناب رضایی تحقیقات خوبی را ارائه داده ایداز همه مهمتر اینکه نوشته اید 300هکتار زمین مزروعی وقف این مدرسه علمیه می باشد.به نظر می رسد این مقدار زمین عواید خوبی داشته ودارد.بنابرین وضعیت این حوزه علمیه باید به مراتب بهتر از حوزه های دیگر باشد.ضمن اینکه انتظار می رود درطول این قرن ها از قِبَلِ این عواید بناهای دیگری نیز ساخته می شد .یشنهاد می گرددمتولی محترم این املاک (اداره اوقاف)جهت تنویر افکار عمومی گزارشی از مبالغ دریافتی وهزینه های مربوطه رادر سایت ودر معرض دید عموم قراردهند... پاینده وسرفراز باشید