بانوی فرهنگ

خانم آغازی فاضله‌ای خردمند و شاعره‌‌ای دردمند بود و از این که زنان از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودند رنج می‌برد. قلب توفنده‌اش لحظه‌ای آرام و قرار نداشت. شوق آموختن و یاد دادن در درونش شعله‌ور بود. او کمر همّت بربست و همچون سروی راست قامت با اندیشه‌ای نوین در برابر ناهنجاری‌های زمانه قد برافراشت تا سایهٔ دیرپای جهل و ظلمت را از سر بانوان سرزمین سعدی و حافظ براندازد.
در این دوران مرحوم رحمت رییس معارف فارس از جنبش شایسته و تکان دهندهٔ  وی حمایت کرد و او را مورد تشویق و ترغیب قرار داد تا این که در هفدهم ربیع الاول سال ۱۳۳۹ هـ.ق. برابر با ۱۲۹۹ هـ.ش. خانم سکینه عفت آغازی در منزل شخصی خود واقع در کوچهٔ تلفن‌خانه، نرسیده به مسجد گل‌دسته، دبستانی چهار کلاسه در شیراز دایر کرد.

در سالنامهٔ معارف فارس چنین آمده است:
«تأسیس این دبستان اگرچه هیجانی در مردم تولید می‌نماید ولی متانت مرحوم رحمت و استقامت این مدیره هیجان را بی‌اثر می‌گذارد. مرحوم حیات هم به این مؤسسه حمایت نموده از مدیرهٔ آن تشویقی شایان به عمل می آورد.
از اوّل آذر ۱۳۰۳ در نتیجهٔ مساعی مرحوم حاج سید محمّد سلطانی رییس معارف فارس با داشتن چهار کلاس دولتی می‌شود و در سال ۱۳۰۳ و ۱۳۰۴ کلاس‌های ۵ و ۶ در آن تأسیس شده و در خردادماه ۱۳۰۴ شمسی دوازده نفر از محصّلین در امتحان نهایی شرکت جسته و قبول می‌شوند. این اوّلین امتحانی است که در شیراز از شاگردان اناث به عمل آمده است.
در ابتدای سال تحصیلی ۱۳۰۸-۱۳۰۷ کلاس اوّل متوسطه در دبستان مزبور دایر گردید و تا آخر سال ۱۳۱۲-۱۳۱۱ کلاس پنجم متوسطه را دارا شده است. در اوّل سال تحصیلی ۱۳۱۵-۱۳۱۴ نظر به تکمیل کلاس‌های متوسطه از ابتدایی و لزوم تقلیل زحمت مدیره، قسمت متوسطه از ابتدایی مجزی و به نام دبیرستان شهدخت به مدیریت خانم تاج الملوک پازارگادی که واجد شرایط مدیریت دبیرستان بود دائر گردید و مدیریت دبستان به خانم سکینه آغازی واگذار شد.»^(۱)

نمونه دست خط خانم سکینه آغازی موسس مدرسه عفتیه

آقای نصرت اله امینی رییس ادارهٔ سرپرستی صغار چنین می‌نویسد:
«خانم سکینه آغازی در شیراز به تأسیس مدرسه‌ای به نام «عفتیه» که به حقیقت مادر تمام مدارس دخترانه‌ٔ فارس محسوب می‌شود همّت گماشت. در این راه با نیک‌نامی و حسن شهرتی که داشت هر مخالفتی را خنثی کرد و دخترانی عفیف و فاضله تحویل جامعهٔ فارس داد و این حق بزرگ را بر گردن فرهنگ و به خصوص معارف فارس برای خویش در دفتر روزگار به ثبت رساند.»^(۲)
سکینه آغازی حدود سال ۱۲۹۰ شمسی با سید محمّدحسن ثقةالاعلام که از تجّار معروف و محبوب شیراز بود ازدواج کرد. ثقة‌الاعلام در دورهٔ اوّل مجلس شورای ملّی به نمایندگی از مردم شیراز انتخاب شد. نتیجهٔ این ازدواج خجسته و فرخنده تولد نوزادی بود که نامش را مهدی حمیدی گذاشتند و بیش از دو سال و نیم نداشت که پدر سرشناس خویش را از دست داد.
سکینه آغازی که مشهور به خانم مدیر بود تربیت فرزند دلبندش را عهده‌دار شد و او را در دبستان شعاعیّه که در سال ۱۳۲۷ قمری مرحوم جعفرقلی (سهام‌الدوله) حکمران فارس آن را درعمارت قورخانه به صورت دبستان دولتی چهار کلاسه تأسیس کرده بود، ثبت‌نام کرد. حمیدی بعد از دورهٔ ابتدایی وارد دبیرستان شعله شد (تأسیس در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۰۶ شمسی به همّت آقای کرامت‌الله مشیری) و برای ادامهٔ تحصیل در سال ۱۳۱۳ به دانش‌سرای عالی تهران وارد شد و در سال ۱۳۱۶ از دانش‌سرای عالی در رشتهٔ ادبیات لیسانس گرفت و در بین تمام دانشجویان دورهٔ خود حائز رتبهٔ اوّل گردید. در همین سال مجموعهٔ اشعار را به نام «شکوفه‌ها» انتشار داد و استادان بنام شیفتهٔ اشعار وی شدند و بر این کتاب تقریظ‌ها نوشتند. در پی آن کتاب‌های دیگری در زمینهٔ شعر و نثر منتشر نمود:

شعر
۱- شکوفه‌ها
۲- پس از یک سال
۳- اشک معشوق
۴- زمزمهٔ بهشت
۵- طلسم شکسته
۶- سال‌های سیاه
۷- ده فرمان
۸- فنون و انواع شعر فارسی

تألیف
1- دریای گوهر ۳ جلد
۲- بهشت سخن ۲ جلد
۳- شاهکارهای فردوسی
۴- شعر فارسی در قرن سیزدهم

تصنیف
۱- عروض حمیدی
۲-عطار در آثار گزیدهٔ او وگزیدهٔ آثار او

نثر
۱- سبک سری‌های قلم
۲- عشق در به در ۳ جلدی
۳- شاعر در آسمان

ترجمه
ماه و شش پنی از سامرست موآم

دکتر حمیدی در سال ۱۳۲۵ در رشتهٔ زبان و ادبیّات فارسی از دانشگاه تهران به درجهٔ دکتری دست می‌یابد.
از آن‌جا که مادر دکتر حمیدی و دایی‌هایش محمود خان آغاز و مصطفی خان ندیم‌باشی و عموزادهٔ مادرش ناصرالدّین سالار جنگ، همگی ارسنجانی و شاعر بودند به این نکتهٔ مهم می‌رسیم که دکتر حمیدی قریحهٔ شاعری را از اجداد ارسنجانی به ارث برده است. تا آن‌جا که با آفرینش تصویرها و درون مایهٔ شعری گوی سبقت را از همه ربوده است. از عموزادگان فرهیخته‌اش در ارسنجان می‌توان از آقایان حمزه خان ابراهیمی که روزگاری معاون شهرداری ارسنجان بود و مهندس فتح‌الله خان ابراهیمی یاد نمود که ایشان در جمع کمال شمع اصحابند.
فریدون توللی در روزنامهٔ صدای شیراز در ۱۳۳۲/۰۴/۱۴ می‌گوید: «دکتر حمیدی نه تنها مایهٔ مباهات شیراز و شیرازیان است بلکه از حیث مقام ادبی و فضیلت هنری در زمرهٔ آن چند نفر انگشت‌شماری است که ایران و ایرانی به وجود آنان افتخار می‌کند.»^(۱)
«دکتر زرّین‌کوب در ۸ مرداد ۱۳۳۲ چنین می‌نویسد: صدای حمیدی، صدای ذوق و زیبایی، هنر و ادب شیراز بود که از روزگار سعدی تا به امروز وثیقهٔ شهرت فارس و زبان فارسی است.»^(۲)
امیری فیروز کوهی چنین می نویسد: در سال‌های ۱۳۱۲ یا ۱۳۱۳ که قصیده‌ای از حمیدی در مجلهٔ «ارمغان» متعلّق به مرحوم استاد وحید دستگردی منتشر شد، مرحوم وحید نامه‌ای اعجاب‌آمیز به حمیدی که آن وقت دانش‌آموز دبیرستان بود نوشت و او را به این نحو مورد خطاب قرار داد: «مهدی بی‌همتای سخنا!».^(۳)

ده‌ها نفر از شاعران و نویسندگان مشهور دربارهٔ ذوق شعری و مقام علمی دکتر حمیدی سخن رانده‌اند و این بی‌بضاعت به اشارهٔ همین چند مورد بسنده می‌نمایم.
دکتر حمیدی در ۵ شهریور سال ۱۳۲۱ با ناهید افخم فرزند برادرزادهٔ افخم‌الممالک ازدواج می‌نماید و به همین مناسبت سالار جنگ به افتخار این زن و شوهر اشعاری می‌سراید که یک بیت آن چنین است:

کلک سالار از پی تاریخ این عشرت رقم زد                    عیش و ناهید و حمیدی تا ابد پاینده باشد

از سوی دیگر این زن و شوهر با متین‌الدوله اشرف قرابت دارند. ناهید افخم از طرف مادر شیرازی و از سوی پدر آشتیانی است. ایشان خانمی است خوش کلام. لحظه‌ای در حضورش نشستن زنگار ملال را از دل می‌زداید. سالیانی است که صبورانه از دردانهٔ خود دختر نازنینش پرستاری می‌کند. فرزندان دیگر حمیدی دکتر نوشیار و مهندس مهیار حمیدی هستند که در رشته‌های اقتصاد و کامپیوتر تخصص دارند.
آقا فرج‌الله جدّ خانم سکینه آغازی و سالار جنگ در سال ۱۲۷۱ ه.ق. با فاطمه سلطان بیگم دختر حاج نورالدّین محمّد صاحب هندی با مهریهٔ ۳۰۰ تومان پیمان زندگی بستند. مبلغ مهریه در آن روزگار آن هم در محیط کوچک به این اندازه حیرت‌آور است.
از آن جا که سالار جنگ پسر عموی خانم آغازی، در سال ۱۳۰۳ شمسی خانهٔ مجلل خود را در ارسنجان به ارزش ۱۸۰۰ تومان به ادارهٔ معارف واگذار نمود، مرحوم دکتر حمیدی نیز به تبعیّت از ایشان خانه‌ای را که از اجدادش مرحوم حاجی مصطفی خان به ارث برده بود در اوایل دههٔ ۱۳۵۰ به آموزش و پرورش ارسنجان واگذار نمود.
بانوی فرهنگ فارس، سکینه آغازی حدود سال ۱۳۵۰ در تهران رخ در نقاب خاک کشید و فرزند برومندش دکتر حمیدی در سن ۷۲ سالگی در روز ۲۳ تیرماه ۱۳۶۵ آفتاب عمرش به لب بام رسید و در کنار مرادش حافظ به خاک سپرده شد و اشعاری نغز برای ایران و ایرانیان برای همیشه به یادگار گذاشت.

روانشان شاد و نامشان جاوید