اهمیت حفظ سلامتی از دیدگاه طبّ سنتی ایران و نکاتی در مورد روش‌های طبخ غذا

اهمیت تغذیه در طبّ سنتی

احتیاج به غذا مانند احتیاج به آب وهوا همیشگی است. غذاها علاوه بر این که باعث رشد و نمو بدن می شوند، اکثرا خاصیت دوایی نیز دارند و باعث تغییرات گوناگون جسمی و روحی دربدن می‌شوند و اگر مطابق مزاج سالم فرد باشد باعث سلامتی می‌شوند و درغیر این صورت باعث ایجاد بیماری می‌شوند. تغذیه نقش بسیار مهمی در درمان بیماری‌ها دارد لذا تقریباً در هیچ یک از منابع اصلی طبّ سنتی نمی‌توان غفلت از دانش تغذیه را مشاهده کرد و کتاب‌های تخصصی زیادی در زمینهٔ تغذیه توسط برجسته‌ترین شخصیت‌های پزشکی و حکمای نامدار و گمنام تالیف شده است.
در طبّ سنتی ایران غذا اصل اساسی در سلامت و درمان است، نه تنها دارو بلکه غذا نیز دارای عارضه می‌باشد و می‌تواند باعث بیماری و یا سلامت شود حتی اگر عسل باشد و این نشان از غنای منحصر به فرد مکتب طب سنتی ایران  است.  آداب و شیوه‌های تغذیه در هدف تغذیه بسیار مهم هستند که به اندازه خود غذا و حتی بیشتر در ایجاد سلامت و یا بیماری دخیل هستند.

آداب تغذیه

- تا وقتی اشتهای صادق ایجاد نشده نباید غذا خورده شود.
- در حالت سیری غذا خورده نشود.
- در صورت ایجاد اشتها و گرسنگی، غذا خوردن را نباید زیاد به تاخیر انداخت چون باعث تجمع مواد ناصالح در معده می‌شود.
- حتماً لقمهٔ غذا را کوچک گرفته و از برداشتن لقمهٔ بزرگ اجتناب کنید.
-  غذا خوب جویده شود. بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های گوارشی، مفصلی، پوستی، عصبی و دیابت می‌تواند از خوب نجویدن غذا سرچشمه بگیرد.
- وجود بزاق و مخلوط شدن کامل لقمهٔ غذا با آن برای هضم کامل غذا ضروری است و این کار تنها با جویدن کامل غذا امکان‌پذیر خواهد بود.
- با آرامش و به آهستگی غذا بخورید.
- مشغول کردن ذهن به مسایل متفرقه (تماشای تلویزیون، گوش‌دادن به موسیقی، مطالعه کردن و...) در حین غذا خوردن باعث عدم تمرکز و به دنبال آن هضم بد غذا می‌شود.
- هنوز قدری از اشتها باقی مانده است دست از غذا بکشید.
- در تابستان در اوایل روز و در زمستان در اواسط روز غذا خورده شود که  هوا معتدل است.
- در یک وعدهٔ غذایی چندین غذای مختلف با هم خورده نشود ولی در وعده‌های متفاوت، تنوع غذایی وجود داشته باشد.
- از خوردن ماست، سالاد و... همراه با غذا اجتناب شود.
- هر چه غذا خوشمزه‌تر باشد بدن بهتر آن را جذب و هضم می‌کند.
- در طبّ سنتی به غذای شب تاکید شده است. با رعایت این اصل که فاصلهٔ بین شام تا خواب حداقل سه ساعت باشد.
- از حرکات شدید بعد از غذا خوردن اجتناب شود. سکون و آرامش بعد از غذا موجب تسریع هضم می‌شود.
- از مصرف زیاد ترشی‌جات، شیرینی‌جات، غذای شور و غذای چرب اجتناب شود.
- دو غذای غلیظ با هم خورده نشود مثل: ماهی و تخم‌مرغ – قارچ و ماکارونی – الویه و ماکارونی
-از نوشیدن آب و مایعات حین و بلافاصله بعد از غذا پرهیز شود. مصرف آب زیاد در حین و پس از غذاخوردن باعث سردی معده و شناورشدن غذا بر روی معده و عدم هضم غذا می شود.
- از مصرف این غذاها پرهیز شود: انگور بعد از کله و پاچه، انار بعد از حلیم، ماهی و تخم‌مرغ با هم، ماست با ماهی، ماست با ترب، ماست با گوشت مرغ
- بهتر است غذا در ساعت خاص میل شود، صبحانه بین ۷ تا ۸ صبح، نهار بین ۱۲ تا ۱۳ و شام بین ۶ تا ۷ عصر.
- غذا نباید خیلی داغ یا زیاد سرد باشد.
- خوابیدن بلافاصله پس از مصرف غذا توصیه نمی‌شود.
- از خوردن غذا (به خصوص شیر، هندوانه و خربزه) بعد از ورزش شدید و عصبانیت اجتناب کنید.
- هر میوه را در فصلش میل نمایید مثلا مصرف خیار و گوجه فرنگی در فصل زمستان توصیه نمی‌شود و منجر به بیماری می‌گردد.

آداب آشامیدن

- تشنگی راستین (صادق) زمانی است که بدن به خاطر از دست دادن رطوبت، از بین بردن خشکی یا رقیق کردن غذا نیاز به آب داشته باشد. (بعد از فعالیت‌ها، تعریق و ...)
- تشنگی دروغین زمانی است که فرد با خوردن آب سیراب نمی‌شود. نوشیدن آب در تشنگی دروغین بسیار مضر است. تشنگی دروغین علامت بیماری است.
- آهسته و به چند نفس آب نوشیده شود.
- بین وقفه‌های نوشیدن، ظرف آب را کنار بگذارید تا هوای بازدم وارد آب نشود.
- از نوشیدن آب سرد شده توسط یخ پرهیز شود.
- از ریختن آب به دهان پرهیز شود.
- از خوابیدن بعد از نوشیدن آب پرهیز شود. برای مغز مضر می‌باشد.

زمان های  نهی شده از نوشیدن آب

- بین غذا خوردن
- بلافاصله بعد از غذا
- ناشتا
- بعد از جماع
- بعد از حمام گرم و طولانی (سونا)
- بعد از میوه‌های آبدار مثل خربزه
- موقع خواب و بلافاصله بعد از بیداری (مضر برای مغز)
- بعد از شیرینی و ترشی

انواع روش های طبخ غذا

تنوری کردن:
در این روش باید از حرارت متعادل استفاده گردد. چرا که استفاده از حرارت بالا سبب می‌شود تا غذا به اصطلاح مغز پخت نگردد.
آب‌پز کردن:
یکی از روش‌های مناسب پخت غذا می‌باشد. اگر آب غذا دور ریخته نشود، باعث حفظ مقادیر بیشتری از مواد مغذی آن است. در ضمن می‌توان سبزی را در آخر پخت اضافه نمود تا مقادیر کمتری از مواد مغذی از دست برود.
سرخ کردن:
این روش پخت سبب سختی هضم غذا می‌گردد. مبحث انواع روغن‌ها در این قسمت بسیار مهم است. روغنی که استفاده می‌گردد باید به حرارت مقاوم بوده و به اصطلاح نسوزد. در روغن‌های فاسد و یا به اصطلاح ترش شده پلیمرهای بسیار خطرناکی وجود دارد در نتیجه استفاده از آنها اکیداً ممنوع است.
بخارپز:
این روش یک روش اصلاح شدهٔ آب پز است چرا که با وجود محاسن آن، مواد غذایی محلول در آب نیز از دست نمی‌رود.
بو دادن:
از این روش در مورد غلات، حبوبات و آردها استفاده می‌شود، حرارت مورد استفاده باید متعادل باشد تا از سوخته‌شدن آن‌ها جلوگیری شود.
مایکروفر:
به دلیل حرارت بالا ۷۷ تا ۹۷ درصد ارزش غذایی سبزی‌ها از بین می‌رود. بهترین روش طبخ سبزی‌ها آب‌پز و بخارپز است. همچنین شدت پرتوها می‌تواند سبب تخریب ویتامین‌ها و مواد آنتی اکسیدان گردد و در صورت ایجاد رادیکال آزاد مصرف آن‌ها خطرناک‌تر خواهد بود. در ضمن با توجه به میزان نفوذ پرتوها که بیش از ۲/۵ تا ۳ سانتی‌متر نیست، خطر آلودگی میکربی نیز مطرح است. اما نکتهٔ دیگر در مورد این روش تغییر الگوی گرم شدن غذا و ظرف آن است، از آن روی که ممکن است در حالی که ظرف غذا گرم نشده، مادهٔ غذایی به شدت گرم باشد و بالعکس. بنابراین خطر سوختگی نیز مطرح می‌باشد.