تأثیر پیامدهای خشکسالی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه
نویسنده: حميد رضا اسكندري- منتشرشده در مقالهها
- خواندن 12980 بازدید
خشکسالی یک پدیده در جهان است که مکرراً در طبیعت اتفاق افتاده و به وجود آورنده شبکهایی از اثراتی است که بسیاری از بخشهای اقتصادی را در بر گرفته و تأثیر بسیاری زیادی بر اجتماع انسانها دارد.
در حقیقت خشکسالی به عنوان یک پدیدهٔ پیچیده که حتی بیشتر از بقیهٔ بلایای طبیعی زندگی انسانها را تهدید میکند به حساب میآید. در حال حاضر یک هشدار عمومی در مورد اثرات بد خشکسالی برروی اجتماع و اقتصاد وجود دارد.
اثرات خشکسالی به طور عادی به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم تقسیم میشوند. کاهش سطح زیر کشت و تولید محصولات زراعی، کاهش حاصلخیزی مراتع و جنگلها، افزایش آتشسوزیها، کاهش سطح آب، افزایش مرگ و میر دامها و خسارت وارده به حیات وحش، نمونههایی از اثرات مستقیم این پدیده میباشند. از سوی دیگر کاهش تولید و سطح زیر کشت محصولات کشاورزی میتواند منجر به کاهش درآمد کشاورزان، کاهش تولیدات در صنایع تبدیلی، افزایش قیمت غذا، رشد بیکاری، کاهش درآمدهای مالیاتی ناشی از کاهش مخارج مصرفی، افزایش جرایم و مشکلات حقوقی ناشی از تأخیر در بازپرداخت وامهای بانکی گردد که این موارد نیز نمونههایی از اثرات غیر مستقیم خشکسالی محسوب میگردند که به نحوی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالی نیز به حساب میآیند.
اثرات و پیامدهای اقتصادی-اجتماعی خشکسالی بر خانوارها
اثرات اقتصادی خشکسالی گسترده و چند جانبه هستند، و بخشهای فرعی مانند کشت دیم، دامپروری، مدیریت مرتع و جنگل و صنایع تکمیلی و تبدیلی را در بر میگیرند.
از جمله اثرات خشکسالی را میتوان بر درآمد کشاورزی و دامداری و به دنبال آن بر درآمد افراد جامعه برشمرد، چنانکه پس از وقوع خشکسالی، از سهم گروههای با درآمد بالاتر کاسته شده است و در مقابل گروههای با درآمد پایینتر، افزایش مییابند. زیرا کاهش درآمد کشاورزی و دامپروری، اثر زنجیرهای به همراه دارد. به این ترتیب که خردهفروشان و دیگر افرادی که کالاها و خدمات را به کشاورزان و دامداران عرضه میکنند، با کاهش خرید و فروش و معاملات مواجه میشوند، که این امر منجر به بیکاری، افزایش ریسک سرمایهگذاری برای مؤسسات مالی، کاهش سرمایه و کاهش درآمدهای مالیاتی برای دولت میگردد.
همچنین کاهش شدید سطح زیر کشت محصولات زراعی، از دیگر پیامدهای وقوع خشکسالی میباشد. در چنین شرایطی انتظار میرود که سطح زیر کشت مزارع بزرگ، کوچکتر شود. به عبارت دیگر کشاورزانی که دارای سطح زیر کشت بالاتری بودهاند، جهت تعدیل شرایط خشکسالی و تطبیق با آن، ناگزیر به کاهش سطح زیر کشت محصولات خود هستند.
از جمله دیگر پیامدهای مهم پدیدهٔ خشکسالی، میتوان به تأثیر آن بر بازار کار و اشتغال اشاره نمود. چنانچه پس از وقوع خشکسالی فعّالیت در زمینهٔ کشاورزی و دامپروری دیگر اقتصادی نباشد، یعنی میزان تولید و عملکرد بسیار پایینتر از حدّ اقتصادی است، لذا تعدادی از فعّالین در این بخشها یا از کار بیکار میشوند و یا شغلهای واسطهگری و یا دریافت دستمزد کم در مشاغل شهری مانند کارگری ساختمان و... را بر ادامهٔ فعّالیت تولیدی ترجیح میدهند.
خشکسالی همچنین بر فرایند زندگی عشایری تأثیرگذار است، که این عامل باعث کاهش میانگین تعداد دام هر خانواده، کاهش شدید تعداد دامهای سبک و سنگین، کاهش شدید میانگین وزن دامها، کاهش تولیدات صنایعدستی و کاهش تولید و میانگین درآمد هر خانوار میگردد.
هم چنین از مسایل بسیار مهمی که در شرایط خشکسالی رخ میدهد، احتمال به مخاطره افتادن روند سرمایهگذاری در بخشهای اقتصادی، بهویژه بخش کشاورزی است. در ضمن کاهش یا از بین رفتن قدرت پسانداز شخصی در سالهای خشکسالی، کاهش سودآوری مزارع و دامها، کاهش قیمت اراضی زراعی و دامها و کاهش عرضهٔ نهادههای تولیدی و حمایتی از سوی ادارات دولتی مانند جهاد کشاورزی و افزایش قیمت نهادهها (بذر، کود، دارو و تجهیزات دامپزشکی و...) را میتوان برشمرد.
پدیدهٔ خشکسالی بر وضعیت اجتماعی نیز اثرات نامطلوب و گاهاً جبران ناپذیری را وارد میآورد.
از جمله بدترین آثار خشکسالی پدیدهٔ مهاجرت است. مهاجرت در پی وقوع شرایطی نظیر کمبود یا فقدان منابع آبی و کاهش سطح زیر کشت کشاورزی اتفاق میافتد، و معمولاً به صورت انفرادی، خانواری و نیز به اشکال دایم یا موقت روی میدهد. که البته خود مهاجرت نیز مشکلات بسیاری را برای مناطق مقصد و خود مهاجران به دنبال دارد.
از دیگر پیامدهای خشکسالی بر وضعیت اجتماعی میتوان گسترش ناامنیهای اجتماعی و افزایش بزهکاری را برشمرد، چرا که این پدیده علاوه بر این که عدّهای را وادار به مهاجرت میکند، عدّهٔ دیگری را به نزاع بر سر بقا ناچار میسازد. این امر منجر به افزایش سطح ناامنیهای اجتماعی به جهت منازعات بر سر منابع محدود میشود.
همچنین خشکسالی باعث به مخاطره افتادن امنیت غذایی خانوارها میگردد. اساساً به مخاطره افتادن امنیت غذایی یکی از پیامدهای مهم نشاندهندهٔ خشکسالی محسوب میگردد. زیرا خشکسالی تأثیراتی را بر عرضهٔ کمّی و کیفی مواد غذایی دارد که منجر به کاهش دسترسی فیزیکی به غذا، چنانچه از طریق واردات جبران نشود، میگردد. هم چنین کاهش درآمد کشاورزان و دامداران دسترسی اقتصادی آنها را به غذا تحت تأثیر قرار میدهد.
یکی دیگر از بارزترین اثرات اجتماعی خشکسالی بروز اختلافات میان مردم به منظور دسترسی به منابع آبی است که در برخی موارد این اختلافات به حدّی میباشد که باید در آن مداخله نمود.
هم چنین از اثرات روحی و روانی خشکسالی میتوان احساس بدبینی نسبت به کشاورزی و دامپروری، کاهش انگیزه جهت سرمایه گذاری، بروز اختلال در باورها و عقاید مرسوم و بدبینی و نارضایتی از سیاستهای حمایتی دولت را برشمرد.
در ضمن کاهش سطح بهداشت مانند تغییر الگوی مصرف خانوار به سمت کالاهای ضروری با قیمت کمتر، شیوع بیماریهای مختلف و افزایش مرگ و میر و افت کیفیت زندگی از جمله پیامدهای بروز خشکسالی است.
در پایان امید است که با کوشش، تلاش و درایت همهٔ آحاد جامعه و عنایت خداوند بزرگ بتوان بحران خشکسالی را پشت سر نهاد.