بحران آب

منظور از علل غیرطبیعی رفتار نا آگاهانه و تخریبی ما در بهره‌برداری از منابع آب بوده است. جمعیت کشور ایران در نیم قرن پیش در حدود یک سوّم جمعیت امروز و عمدتا روستانشین بوده‌اند و آب مورد استفاده این جمعیت منابع آب زیرزمینی یعنی چشمه و قنات بود. ضمنا آب‌های سطحی تقریبا دست نخورده باقی می‌ماند و نیازی به ذخیره‌سازی و مصرف قابل توجه آن نبود و طبیعت زندگی طبیعی خود را داشت و فقط تحت تاثیر تحولات اقلیمی کاملا طبیعی پیش می‌رفت. تحولات سیاسی و اجتماعی کشور در چند دههٔ گذشته موجب هجوم بی‌رویه به این منابع به بهانهٔ توسعه شد و این تعادل تقریبا پایدار را به هم زد. زاد و ولد و مهاجرت‌های وسیع و تغییر بافت‌های اجتماعی و خارج شدن کنترل و رفع موانع حمله به منابع و هزاران پدیدهٔ دیگر طبیعت ایران را مورد تاخت و تاز قرار داد.

البته باید اذعان کرد انقلاب اسلامی تحولات مثبت قابل توجهی در عرصه‌های آموزش، پژوهش، مطالعات، طراحی و اجرای پروژه‌های بهره‌برداری از منابع آب را موجب شد و در عین حال متولیان متعدد و گوناگون زمام ادارهٔ امور منابع آب را به‌دست گرفته‌اند. نهادها و تشکل‌های مشتاق برای کنترل این منابع در گوشه و کنار کشور به اجرای طرح‌های گوناگون مشغول شدند. مردم خود مستقلا عملیات خودسرانه در دست‌اندازی به منابع آب را آغاز کردند و متولیان واقعی و مسئول هم خود را سرگرم انجام مطالعات تکراری و طرح‌های جامع و قانون‌گذاری و خط و نشان کشیدن برای متخلفین کردند. تیر خلاص را تهاجم سراسری بر منابع آب زیرزمینی وارد ساخت و نسخه‌های متعدد آبخیزداری و آبخوان‌داری و تغذیهٔ مصنوعی و استفاده از آب باران و غیره برای بیمار افاقه نکرد و بیمار روز به روز به حالت احتضار نزدیک‌تر شد.

آب‌های سطحی هم از آسیب‌های مهلک در امان نماند و هر جا رشته آبی در مسیر خود آبادانی محدودی ایجاد کرده بود مورد توجه سدسازان قرار می‌گرفت و سدها ساخته شد و آب محدود سطحی به تبخیر و نفوذ بی‌مصرف گرفتار شد و عرصهٔ طبیعی هم بیمار شد و از تولید همان مقدار ناچیز هم عاجز شد. برای رودخانه‌های بزرگ‌تر هم برنامه‌های عریض و طویل بهره‌برداری با اجرای الگوهای کشت پر مصرف، ایجاد مخازن متعدد برای تولید برق و دست اندازی‌های بی‌حساب انتقال آب بین حوضه‌ای و عملیات رقابتی استانی کلید نابودی زده شد. اعتبارات هنگفت مصرف شده برای انجام مطالعات جامع و غیرجامع و تحقیقات پیشرفته و توسل به پیش‌بینی‌های مبتنی بر ایده‌های جهانی تغییر اقلیم و گرمایش زمین و استفاده از مدل‌های آن‌چنانی که حجم گزارش‌های آن‌ها بی‌حد است دو کلمه حرف حساب و راه حلّ علمی و پیشنهاد منطقی برای مواجهه با این پدیده‌ها به همراه نیاورد و حتی هشدارهای خیرخواهانه محدود هم گوش شنوایی پیدا نکرد. این از اقدامات ما و امّا طبیعت هم در این مدت کمکی نکرد زیرا همان‌طور که پیشتر گفته شد از ما بی‌مهری دید و او نیز بی‌مهری طبیعی خود را با دریغ از تکرار روزهای خوب بارانی و تولید آب مورد نیاز ما جبران کرد.

حالا ما هستیم و این وضعی که فرزندان عزیز ما را به عکس‌العمل وادار کرده که یک روز از پایان داستان آب‌های زیرزمینی و هر روز به شکلی از خشک شدن دریاچهٔ طشک و بختگان و... به ما تشر می‌زنند و ما را سرزنش می‌کنند و ما پاسخ قانع کننده‌ای هم برای آن‌ها نداریم. امیدواریم جوانان عزیزی که اینک پرچم حراست علمی از منابع طبیعی کشور عزیزمان را برافراشته‌اند و در چارچوب‌های علمی مبتنی بر سمینار‌ها و تشکل‌ها و کمپین‌ها صدای خود را به همه می‌رسانند واقعا برای حفظ منابعی که به آن‌ها و آیندگان تعلق دارد کوشش کنند.