A+ A A-

برگ هایی در آغوش تاریخ

نویسنده:  چاپ پست الکترونیکی
آرامگاه  خواجه ربیع
آرامگاه خواجه ربیع


تاکنون دهها بار به پابوسی خاک مشک بیز وعنبر سای شهید مشرق این زمین کهن بوم، سرافراز شرف یاب شده ام .اوست که بارگاهش شبانگاهان غرق در پرتو افشانی است و تا صبح گاهان که خورشید عالم افروز زیباییش را به رخ جهان هستی می کشاند، مشتاقان پروانه وش ،بر گرد شمع وجود آن دردانه ی بی همتا، مجذوبانه ،در گردش هستند ودست حاجت معنوی با تصٌرع وزاری به سویش افراشته تا از این طریق به ره توشه ای دست یابند. اوٌلین سفرم به مشهد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ بود که مدت ۶ماه آنجا ماندم وعکس هایی از مناطق آن سامان در آن زمان به ویژه ،خواجه ربیع ، در دست دارم .فضای خواجه ربیع که در روز سه شنبه ۱۵/۷/۹۲ دیدم با فضای سال ۵۶ تغییر کرده است .آن سال درختان صنوبر در دو طرف خیابان ورودی سر به آسمان ساییده بودند ،اما امروز خبری از درختان نیست . آرامگاه خواجه ربیع را شاه عباس به شیوه زیبایی مرمٌت نموده است . نقٌاشی های سقف گنبد در خور تحسین وتماشایی است. گرداگرد درون گنبد را علی رضای عباسی با پنجه های زر افشان خویش ،صدای صریر کلک سحر آفرین را برای همیشه در گوش علاقه مندان به هنر خوش نویسی، طنین انداز کرده است .آن گونه که هر بیننده حربا صفت دوچشم تحیٌر می گشاید و از دیدن خطوط نگارین ،نگار گر نقش دل خویش می شود.

در گوشه ای از این آرامگاه ،آرامگاه مرحوم شیخ احمد کافی و پدرو برادرش قرار دارد .درشمال آرامگاه قبر «پروفسور بولد بلژیکی »که مدت ۱۵ سال در بخش چشم پزشکی بیمارستان شاهرضا امام رضا (ع)مشغول به خدمت بوده است بر دیگر سنگ قبرها ،رجحان دارد ، وی از دین اصلی خودش دست بر می دارد ودین اسلام را بر می گزیند . در بالا دست قبرپرفسور ،قبر مرحومه زهرا هادی زاده ، دختر مرحوم علی محمد فرزند هادی ارسنجانی است و چون در مشهد صاحب شناسنامه شده ،از نام جدشان هادی استفاده کرده واین شهرت را انتخاب نموده اند. برحسب عادت دیرینه هنگام زیارت حضرت رضا(ع)برای اظهار ادب وفرو تنی به دارالزهد، می روم .در آنجا مراجع عظام وروحانیت دانشمند از جمله فیلسوف نامور، استاد علٌامه محمد تقی جعفری ،سر بر تربت مقدس آستانه نهاده اند .روبروی ضریح مبارک، قبر عباس میرزا ،نایب السلطنه قرار دارد که چند سالی است سنگ قبر آن شاهزاده مدیر وبا درایت را به موزه آستان انتقال داده اند .در کنار دارالزهد رواق شیخ بهایی است که قبر آن یگانه دوران وسط رواق قرار دارد وسنگی مرمرین بر روی قبر وی نهاده اند ومردم گروه گروه بر سر قبرش حضور می یابند وفاتحه می خوانند در رواق شماره ۱۸ استادان بنامی چون دکتر غلامحسین یوسفی ،دکترای زبان وادبیات فارسی وصاحب چندین اثر ،مانند دیداری با اهل قلم ،برگ هایی در آغوش باد ،چشمه روشن وتصحیح چند متون ادبی وترجمه ،در دل خاک مقدٌس آرمیده اند
گنبدی مسی در جنب گنبد طلایی قرار دارد که در این سفر متوجه شدم توسط الله وردی خان پدر امام قلی خان فاتح جزیره هرمز و بندر عباس «گمبرون»ساخته شده وبه نام وی خوانده می شود .اکنون برای نام ونشان این فاتح مجسمه اش را در یکی از میادین جزیره قشم برپا نموده اند .گنبد الله وردی خان ((بنایی هشت ضلعی ،مرتفع واستوار است وزیبا ترین نمونه های کاشی کاری دوره ی صفویه در آن به کار رفته است ،در شرق توحید خانه ودر ضلع شمال شرقی حرم مطهر، واقع شده ودر فاصله سال ۱۰۱۳ تا ۱۰۱۵ ق. به دستور الله وردی خان وبه دست یکی از معماران فارس ساخته شده است۱)).
«الله وردی خان ،یکی از رجال صفویه و بانی رواق الله وردی خان،در حرم مطٌهر امام رضا (ع)است که مدفن وی نیز در وسط یکی از صفه های جنوبی این بخش قرار دارد.بنای رواق در سال ۱۶۰۳میلادی مطابق با ۱۰۱۲ قمری آغاز و در سال ۱۶۱۲ م /۱۰۲۱ ق به پایان رسید. یک سال پس از اتمام ساخت رواق، الله وردی خان در شیراز درگذشت و به امر شاه عباس ،جنازه اش را به مشهد حمل کرده و در زیر صفه جنوبی این بنا به خاک سپردند۲» .ارتفاع گنبد از کف تا سقف ۱۹/۱۶ متر است .مساحت رواق با محاسبه فضاهای جانبی ،حدود ۱۷۱ متر مربع است.در جای جای این بنای معنوی، کتیبه های فراوانی از آیات و احادیث به چشم می خورد .کتیبه داخلی دور دهانه گنبد ،در وسط سوره ی مبارکه جمعه می باشد. از صفه شمالی ،راهرویی وجود دارد که به توحید خانه و حرم مطهر ، راه می یابد و تاریخ اتمام بنای گنبد را در آن با کاشی معرق ۱۰۲۱ ق نوشته اند . ...در صفه ای که از آنجا به رواق دارالضیافه می روند، با خط نستعلیق روی کاشی های معرق ،چند بیت فارسی نگاشته شده است که به حساب ابجد می شود،۱۰۲۱ قمری».
درکتاب عالم آرای عبٌاسی، در باره ی فوت الله وردی خان چنین آمده است: «بالجمله بعد از جند روز که در ملازمت اشرف به سر برد، مریض گشته ،در روز شنبه چهاردهم ربیع الثانی که روز چهاردهم بیماری بود، دعوت حق را اجابت نموده ،به جوار رحمت ایزدی پیوست ............از نوادر اتٌفاقات در آن چند روز ،ملازمی که سر کار آن عمارت بود، آمده، خان از او تحقیق عمارت و زیب و زینت آن می نمود. آن ترک ساده دل گفت: که گنبد عالی و ایوانی که جهت مدفن ترتیب یافته ،در کمال تکلٌف و زیبایی اتمام پذیرفته، منتظر ورود مقدم عالی است. حضٌار مجلس او را به نادانی و بیهوده گفتن طعن کردند. خان فرمودند که از عالم غیب بر زبان او جاری گشت، همانا ارتحال و حیات در معرض زوال است و معنی .

بسا فالی که از بازیچه بر خاست        چو اختر می گذشت آن فال شد راست۳.».

در این سفر با چند نفر به مر کز پژوهش های آستان مقدس رضوی رفتیم وبه حضور چندین تن از مسئولین رسیدیم .بازدیدی از قدیمی ترین سند های موجود آستان داشتیم .در این راستا سیزده سند از توابع ارسنجان در آنجا نگهداری می شوند که قدیمی ترین آنها مربوط به سال ۱۲۲۰ ه.ق است وکمترین تاریخ ۱۲۹۷ ه.ق را در بر دارد .اینک سیزده سند با شماره سند و به اختصار در پی خواهد آمد .
۱-سند شماره ۱۰۷۷۸۵-انتخاب دوتن از پسران حاجی سهراب خان به عنوان وصی فرزندان وی وفروش قسمتی از سهام ملکی آنها واقع دربلوک ارسنجان شیراز به دو تن از وٌراث به تاریخ ۱۲۴۸ه.ق.
۲-سند شماره ۱۰۷۷۹۳-خریداری قسمتی از سهام مزارع متعلٌق به همسرحاجی سهراب خان وفرزند وی احمد خان واقع در بلوک ارسنجان فارس، توسط میرزا علی اکبر خان قوام الملک به تاریخ ۱۲۵۸ ه.ق.
((میرزا علی اکبر خان شیرازی ملقب به قوام الملک پسر چهارم حاج میرزا ابراهیم خان شیرازی اعتمادالدوله صدر اعظم اقا محمد خان وفتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۰۳ه.ق به دنیا آمد .میرزا علی اکبر خان با نشان کفایت ولیاقت خود ،توانست کلانتری شیراز را به دست آورد ودر سال ۱۲۴۵ ه.ق وقتی که فتحعلی شاه به شیراز رفت به اولقب (قوام الملک)داد. قوام الملک در سال ۱۲۷۹ ه.ق. پس از فوت سید جعفر خان مشیر الدوله به تولیت آستان قدس رضوی منصوب واین مقام را تا زمان فوتش حفظ کرد .فوت قوام الملک در سال ۱۲۸۲ ه.ق در سن هشتاد سالگی در مشهد واقع شد .جسدش را در میانه توحید خانه وصفه شمالی مسجد بالا سر، در کنار قبر شیخ حسن علی، مجتهد تهرانی وروبروی قبر میرزا موسی خان فراهانی دفن کردند .از قوام الملک چندین فرزند از جمله حسین علی خان ملقب به (نصیرالملک)،میرزا علی محمد خان قوام الملک دوٌم ومیرزا فتحعلی خان ملقٌب به صاحب دیوان باقی ماند.بقایای خاندان میرزا ابراهیم شیرازی همگی به قوام وقوامی شهرت دارند۴».
۳-سند شماره ۱۰۷۷۹۴-خریداری سهام چند مزرعه، متعلٌق به ورثه حاجی سهراب خان، واقع در بلوک ارسنجان شیراز، توسط حاج علی اکبر خان قوام الملک شیرازی در تاریخ ۱۲۵۸ ه.ق.
۴-سند شماره ۱۰۷۷۹۵-فروش نیم دانگ ازشش دانگ مزرعه دولاب در بلوک ارسنجان فارس، توسط حاج یوسف ارسنجانی به میرزا حسن علی خان وانتقال آن به میرزا علی اکبرملقٌب قوام الملک شیرازی به مبلغ بیست وسه تومان رایج، با شرایط معین در سند درتاریخ ۱۲۶۵ ه.ق
۵- سند شماره ۱۰۷۷۹۶-فروش دوازده حبه از هفتاد ودو حبه مزارع قریه دولاب از توابع ارسنجان فارس با ملحقات ومتعلٌقات آن توسط ورثه جعفر بیگ خورجانی به میرزا علی اکبر ملقب به قوام الملک در تاریخ ۱۲۶۳ه.ق.
۶-سند شماره ۱۰۷۶۴۰-مصالحه (فروش) املاک واراضی ملکی شیخ سید اسد الله مجتهد، شامل قرای خبریز، فشار ،شوراب، کفر، مزارع کتک وکوهنجان، قدمگاه، مبارک آباد ومزرعه چاشت خوار در اطراف ارسنجان فارس به میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی به مبلغ هشت صد تومان رایج ناصر الدین شاهی در تاریخ ۱۲۷۷ ه.ق
۷-سند شماره ۱۰۷۶۴۲-خریداری بخشی از مزارع قریه قدمگاه وکل مزرعه چاشت خوار ونصف مزرعه خون آباد از توابع ارسنحان ،توسط میرزا علی اکبر خان ملقب به قوام الملک شیرازی از ورثه ظهراب خان گرجی به مبلغ هفده تومان،در تاریخ ۱۲۵۵ ه.ق.
۸-سند شماره ۱۰۷۶۴۳-فروش یک دانگ از کل مزرعه دولاب در اراضی پایین قصبه ارسنحان، توسط ورٌاث یونس ارسنجانی به میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی به مبلغ چهل تومان رایج، درتاریخ ۱۲۶۴ه.ق.
۹–سند شماره ۱۰۷۶۴-فروش سه دانگ از مزرعه سعادت آباد، در غرب قریه کمال آباد از توابع ارسنجان فارس توسط میرزا حسین علی به نایب سید حسین به مبلغ صد تومان در تاریخ ۱۲۹۷ ه.ق.
۱۰-سند شماره ۱۰۷۶۶۱-سند فروش شش دانگ قریه خبریز ومزارعات آن وشش دانگ قریه کفر واقع در ارسنجان فارس، با ملحقات ومتعلٌقات آن ملکی ورثه میرزا ابوطالب به مبلغ پنجاه تومان به شیخ محمٌد ، فرزند شیخ ابوالقاسم ۱۲۲۰ ه.ق.
۱۱-سند شماره ۱۰۷۶۶۲-قباله خرید شش دانگ مزرعه قدمگاه ومزرعه چاشت خوار از توابع ارسنجان فارس،توسط میرزا علی اکبر ملقٌب به قوام الملک شیرازی از ورثه حاج سهراب خان ۱۲۵۹ ه. ق.
۱۲- سند شماره ۱۰۷۶۶۳-مصالحه (اجاره)بخشی ازاملاک و اراضی متعلق به میرزا فتحعلی خان صاحب دیوان شیرازی حکمران آذر بایجان در حومه شیراز وکرمان وارسنجان وسایر نقاط به محمد رضا خان، فرزند میرزا علی اکبر قوام الملک ومیرزا رحیم تاجر شیرازی به مدت پنج سال متوالی ۱۲۹۲ ه.ق .
« فتحلعی خان پسر دوم علی اکبر خان قوام الملک شیرازی از رجال مشهور سیاسی عصر قاجار ومتوٌلی آستان قدس رضوی ،وی به سال ۱۲۳۶ ه.ق متولد شدودر سن بیست سالگی به تهران رفت وبه مقام استیفای دیوان منصوب شد . اومٌدتی در محاسبات شهرهای همدان ،نهاوند ،قزوین وگلپایگان مشغول به کار شد و اولین تجربه ی حکومتی خود را در منطقه خوار و ورامین به دست آورده، در سال ۱۲۸۵ ه.ق میرزا فتحعلی خان عنوان ومنصب صاحب دیوانی در یافت کرد وبه حکومت یزد فرستاده شد..........و در شعبان ۱۳۰۸ ه.ق به عنوان حاکم خراسان ومتولٌی، آستان قدس به مشهد آمد وتا سال ۱۳۱۱ ه.ق. در این سمت بود.در سال ۱۲۹۹ ه.ق صاحب دیوان برای ساماندهی وضعیت شهر شیرازدستور داد ،فهرستی از خانه های شهر تهیٌه شود .و آنها را به چند محلٌه تقسیم نمود تا هر روز نظافت شوند ،هم چنین دستور داد کوچه ها، سنگ فرش شوند .صاحب دیوان چند سال آخر زندگی را در تهران گذراند و هم چنان در فکر به دست آوردن حکومت فارس بود امٌا موفٌق نشد. در سال ۱۳۱۴ (ه.ق)فوت کرد و جسد او را به مشهد مقدٌس حمل و در گوشه شمالی گنبد حاتم خانی به خاک سپردند.بعد از او لقب صاحب دیوان به پسرش میرزا حسین خان موتمن الملک داده شد۵».
۱۳ - سند شماره ۱۱۴۴۰۶ اسناد و قباله جات فروش مزرعه سعادت
آباد ارسنجان فارس، به انضمام قنوات آن و بخشی از اراضی گاو چاه و بخش کار و مزرعه مقصود آباد ،توسط میرزا حسین علی فرزند میرزا علی، شهیر به هندی، به نایب سید حسین تفرشی و سپس به میرزا عبدالله مستوفی، ،۱۳۰۱-۱۲۹۷ (ه.ق).
این سفر زیارتی و سیاحتی که با همٌت کانون بازنشستگان و به راهنمایی آقای محمد حسن شاهی مسئول کانون بازنشستگان ارسنجان به راه افتاد، در معیت تعدادی از همکاران فرهنگی بوده ایم .
هم چنین، در مشهد با معلٌمان پیش کسوت، آقایان حاج سید احمد موسوی ،حاج محمد ابراهیمی(حبیب )، حاج محمد ابراهیمی (یدالله)، حاج علی رحیمی، حاج حسن بستانی و حاج اسماعیل رحیمی سعادت دیدار را یافتیم. 

ارجاعات:

۱- صاحب منصبان و واقفان آستان قدس رضوی ، زیر نظر غلامرضا جمالی، جلد سوم ، صفحه ۲۲۳

۲- کتاب ماه هنر شماره ۱۴۰، اردیبهشت ۱۳۸۹

۳- تاریخ عالم آرای عبٌاسی ،تالیف اسکندر بیگ ترکمان ،به اهتمام و تنظیم ایرج افشار ،جلد دوم ،صفحه ۸۷۱

۴- مشاهیر مدفون در حرم رضوی ،صاحب منصبان و واقفان آستان قدس رضوی ،جلد سوم صفحه ۲۱۷ و ۲۱۸

۵- کتاب ماه هنر ،شماره ی ۱۴۰ ،اردیبهشت ۱۳۸۹ ،صفحه ۸۰

دیدگاه خود را درباره این نوشته با دیگران در میان بگذارید:

یا اگر در سایت عضو نیستید، می‌توانید به عنوان میهمان دیدگاه خود را بفرستید:

0
دیدگاه شما پس از تایید مدیر سایت نمایش داده خواهد شد.
  • دیدگاهی وجود ندارد