جشن نوروز را به روزگاری نو برای محیط زیست ارسنجان تبدیل کنیم

در گذار این دوران چند دهه ای و بویژه دوران چند ساله گذشته، بسیاری از عرصه های جنگلی و منابع طبیعی به عناوین گوناگون نابود شدند. تبدیل زمین های منابع طبیعی به کشاورزی و باغ از زیانبارترین کارهایی بود که انجام آن صدمه های فراوانی را به محیط زیست کشور وارد نمود. برای آبیاری این زمین ها، آبهای زیرزمین کشور با انرژی نزدیک به رایگان برق از اعماق زمین بیرون آورده و به هوا فرستاده شد. هم اکنون که آبی برای آبیاری این زمین ها دردسترس نیست، بسیاری از آنها به باغ ها و مزارع خشک شده ای تبدیل شده اند که با صدها مشکل زیست محیطی روبرو هستند.
افزون بر کشاورزی، تبدیل زمین های منابع طبیعی به شهرسازی و گسترش بی رویه شهرهایی مانند تهران و چند کلان شهر دیگر نیز محیط زیست ایران را دچار زیان فراوانی نمود. زمین های پیرامون این شهرها هر روز به شهر افزوده شدند و از این راه سود سرشاری به جیب آنهایی رفت که می توانستند زمین بیشتری را تصرف کرده به کاربری شهری تبدیل کنند. در این راستا سرمایه های فکری و مادی از مناطق روستایی و شهر های کوچک روانه کلان شهرها شد که زیان های آن زدودنی نیست. با از میان رفتن  زمین های منابع طبیعی پیرامون شهرها هر از چندی شهر یا شهرک های نوینی با برج های چند طبقه از دل زمین سر برآورد. بدین ترتیب بزرگ شدن شهر های مصرفی با کوچک شدن روستاهای تولیدی همزمان گردید.
شهرستان ارسنجان و شهر ارسنجان هم از این ویرانی در امان نبوده است. گسترش افسار گسیخته باغ ها و زمین های کشاورزی آبهای زیر زمینی شهرستان را به نابودی کشانید. با افت شدید سطح آبهای زیر زمینی نه تنها کشاورزی که فراهم نمودن آب آشامیدنی مردم شهرستان نیز با چالش بزرگی روبرو شده است. کمبود آب آشامیدنی در دشت ارسنجان جدی است و اگر راهکارهای اندیشمندانه ای برای بهره برداری از اندک منابع آی باقیمانده پیش بینی نشود، دشواری ها هر روز بیشتر می گردد.
انگیزه نوشتن این مقاله آن است که راهی نو و انجام شدنی را به مردم ارسنجان و مسولین محترم آن پیشنهاد نماید تا با اجرای آن بتوان آینده محیط زیست و آب این شهر و شهرستان را تا اندازه ای بیمه نمود. این پیشنهاد بر پایه به کارگیری نیروی مردمی برای ساخت و بهسازی محیط زیست استوار است. روش ارایه شده به گونه ای است که نیازمند سرمایه مادی چندانی نیست ولی کامیابی آن در گرو  اراده های نیرومندی می باشد.
جایگاه محیط زیست در زندگی انسان
ابرها، کوه ها، بیابانها، جنگل ها، مراتع، دریا و دریا چه ها، رودخانه ها، ابهای سطحی و زیر زمینی، قله های برفگیر، دشت های کشاورزی، نوع خاک، ویژگی های هوا، کارخانجات، جمعیت، فراوانی خزندگان، حیوانات چرنده و پرندگان همگی از اجزا محیط زیست هر بخشی از کره زمین هستند. کارکرد هر یک از این اجزا به رفتار دیگر بخش ها بستگی دارد. یک زندگی خوب برای انسان هنگامی فراهم می گردد که این اجزا در کنش و واکنش مثبت با یکدیگر باشند. اگر در یک شهر خبری از پرندگان زیبا یا جنگل ها و آب های چشمه سارها نباشد، زیست انسان در چنین شهری با دشواری های فراوانی روبرو است.
کوه ها ابرها را فشرده و بارور می سازند تا باران و برف بر زمین ببارد، آب از چشمه و کاریز روان گردد و زندگی معنی پیدا کند. بزرگترین  تفاوت ارسنجان و هر آبادی دیگر با کویر لوت و کویر نمک وجود همین کوه ها و پستی و بلندی های بارش زا در پیرامون آنها می باشد. پس از آنکه بارش به زمین رسید این جنگل ها و منابع طبیعی هستند که هم چون مادری مهربان، آب را به شیوه ای درست به بخش های گوناگون می رسانند. اگر باران بر پهنه ای جنگلی ببارد، بخشی از آن برای بارش دوباره به هوا بر می گردد، بخشی به درون خاک نفوذ می کند تا به آبهای زیر زمینی بپیوندد و چشمه سارها را جاری کند و بخش دیگری درپیکر رودخانه های بزرگ و کوچک روی زمین روان می گردد. در چنین شرایط بوم زیستی، امنیت آب و غذا برای نسل های آینده تضمین شده است.
 اگر جنگل و مر تع نباشد، آبی که تبخیر می شود و به هوا می رود و در جاهای دیگر ریزش می کند. در این چنین جاهایی هدر رفت آب بیشتر از آب باران است و زندگی پایدار نیست. میلیاردها متر مکعب از آبهای زیر زمینی ایران که به هوا رفتند برای همیشه از بازه جغرافیایی کشور خارج شدند و دیگر باز نخواهند گشت. با ویرانی جنگل و مرتع، تواتر بارش های سیل آسا و خشکسالی فراوان می شود. در هنگامه خشکسالی سیلاب راه می اندازد و پس از ویرانی با گل و لای فراوان و شستشوی خاک به دریاها یا دریاچه ها می رسد. اگر جنگل و مرتع فراوان باشد نیازچندانی به سد نیست زیرا خودش آب را تنظیم می کند. پس باید دانست که زندگی ما در گرو کوه و جنگل و مراتع است. بدون کوه و جنگل و مرتع زندگی پایداری ندارد. هر کس که به آینده خودش و فرزندانش می اندیشد باید برای پاسداری از جنگل و مرتع و درختان و چرندگان و پرندگان پیشگام باشد.
سرمایه های زیست محیطی ارسنجان
بخش بزرگی از سرمایه های بزرگ زیست محیطی ارسنجان را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
رشته کوه های بلند پیرامونی شهرستان به همراه درختان و بوته ها و حیوانات و پرندگان گوناگون آن ها؛ آب کاریزهای بناب، کتک و عایشه در ارسنجان و چهار رشته کاریز در منطقه تنگ شکن و اسلام آباد؛ چشمه سارهای گوناگون در کوه ها و بویژه چشمه گمبان در کنار دریاچه های تشک و بختگان؛ جنگل های بناب، تنگ شکن و خلیل بیگ و زیستگاه های جانوری درون آن؛  باغ های زیبا و آباد و کشتزارهای سر سبز در ارسنجان و توابع، و دریاچه های تشک و بختگان در شرق شهرستان.
در اين گيرودار تخريب جنگل ها و منابع طبيعي و نابودی زمين هاي آن براي کشاورزی یا ساخت و ساز، خوشبختانه بخش های بزرگی از جنگل هاي ارسنجان و كاريز هاي بناب، كتك و عايشه ارسنجان كمتر دستخوش نابودي گرديدند. هنوز درختان بادام كوهي و بنه فراواني را مي توان در جنگل بناب تنگ شكن و خلیل بیگ و كوه هاي ارسنجان ديد. هنوز اب زلال اين كاريزها موسيقي زندگي و جاودانگي را مي نوازند. گرچه شوربختانه ديگر نميتوان گياهاني مانند جاشير و رواسك را به راحتي پيدا نمود ولي هنوز هم پرتوهاي نور و اميد از گوشه هاي جنگل و كوه هاي ارسنجان سوسو كنان خود نمايي مي كنند. هنوز هم بنه و بادام کوهی و گیاهان خوراکی و دارویی فراوانی از این رویشگاه ها بدست می آید.
گرچه شمار جنگل بانان ارسنجان در گذر اين چند دهه از نزديك به پنجاه نفر به صفر رسيده است ولي شمار فراواني از مردم را مي توان ديد كه خود را جنگلبان احساس مي كنند. کم نیستند کسانی که جنگل و مراتع را آشیانه و کاشانه خود می پندارند و از جان و دل برای پایداری آن می کوشند. هنوز شمار فراواني را از مردم را مي توان پيدا كرد كه اميدوار به زندگي سراسر شاداب جنگل ها و منابع طبيعي ارسنجان هستند. بسيار ديده شده است كه در هنگام آتش سوزي جنگل گروه هاي داوطلب مردمي بيش از كارگزاران دولتي اب را بر آتش ريخته اند.
پرسش های پیش روی مردم و کارگزاران دولتی
امروز مردم ارسنجان براي تبديل اين روزنه هاي اميد به حقيقت و پاسداري از محيط زيست خود نيازمند برنامه ريزي و كار كرد هاي خردمندانه اي هستند. بايد كوشش كرد تا دست كم گوشه اي از سرمايه هاي از دست رفته را دوباره براي نسل هاي آينده به محيط زيست كشور برگرداند. اگر دوستدار پايداري شهر و ديار خود هستيم، اگر مي خواهيم زندگي در اين شهر ادامه داشته باشد. اگر مي خواهيم فرزندانمان از خانه و آشيانه خود آواره نشوند بايد آب وطبيعت زيبا در ارسنجان را پايدار سازيم.
اكنون كه دولت نمي تواند به گونه اي دلخواه براي پاسداري از منابع آب و خاك و محيط زيست كشور و شهرماند سرمايه گذاري كند بايد هر يك از ما در اين راه گامي برداريم.خوشبختانه نداهاي خوشبينانه اي از تهران به گوش مي رسد.اين گونه كه مسئولان دولتي مي گويند، آنها دستان مردم دوستدار طبيعت ومحيط زيست را می فشارند و از آنان می خواهند تا وارد ميدان شوند. ديگر كسي نيست كه عليه سازمان هاي مردم نهاد خبر چيني كند و آنان را از كارايي بيندازد. دولت از مردم خواسته است كه خردمندانه به ميدان ايند و براي پاسداري از محيط زيست و جنگل ها و منابع طبيعي با دولتي ها همكاري نمايند. پرسش آن است كه اگر مردم ارسنجان بخواهند به اين نداي خدايي و دوست داشتني تعاونوا علي البر و التقوي پاسخ دهند چه بايد بكنند؟ چگونه مي توان اين جنگل و مراتع زخم خورده و غمديده را شاداب كرد؟ چه كاري بايد كرد تا فرزندان ما با رفتن به كوه و جنگل افزون بر سر سبزي گياهان از صداي خوش بلبل و قمري و تيهو هم سرشار از شور و شادي گردند. در بخش پایانی این نوشتار کوشش خواهد شد تا به اینگونه پرسشها پاسخی داده شود تا به یاری خداوند درهای نعمت بر روی مردم گشوده گردد.
آنچه را که می توان انجام داد
تميز كردن خانه و كاشانه بيش از فرا رسيدن نوروز و عيد نوروز و سيزده بدر در راهند. همه دست در دست هم دهيم تا اين نوروز و نوروزهای آینده سرشار از شور و اميد و تدبير گردد. بیایید تا با همکاری و همدلی چند شیوه زیر را با هم به اجرا درآوریم تا ببینیم که دست خدا با جماعت است.
۱- همه دست اندکاران و دلسوزان گرامی و محترم مانند فرمانداري، شوراي شهر و شهرداري، امام جمعه، جهاد كشاورزي، اداره آب و نيروي انتظامي و نظامي، بسیج، دادستاني محترم و گروه هاي مردمي و نيز مديريت كاريز هاي ارسنجان دست به دست هم دهند تا آب بناب و جنگل هاي ارسنجان محل شستشوي لباس و خودرو ها نگردد. با برگزاری نشست ها و پیدا کردن راهکارها نبايد اجازه داد تا آب بناب و عايشه با مواد شيميايي گوناگون مخلوط گردد و به باغات و مزارع برسد.بايد برنامه ريزي كرد تا هيچ كس به خود اجازه ندهد اين آب پاك خدادادي را آلوده سازد.
۲- با فرهنگ سازی باید کاری کرد که همه احساس كنند جنگل ها و مراتع گوشه اي از تن آنهاست. اگر ريه انسان به هوا و اكسژن نياز دارند، ابن درختان بي توقع جنگلي و مرتعي دنيا هستند كه بخش بزرگي از اين اكسيژن را فراهم مي كنند. چرا بايد اجازه داد تا گروهي اندك با كبريت و تبر و اره به حان اين وديعه خداوندي و اين شتر صالح (ع) بیفتند و زندگی شیرین مردم را تلخ کنند؟
۳- کارگزان گرامی با همکاری مردم و سازمان های مردم نهاد زیست محیطی با برنامه ريزي درست از دست اندازي گروهي نادان و سودجو براي برداشت بي رويه از گياهاني مانند جاشير. رواسيك ، موسير و ....جلوگيري كنند. نبايد جنگل ها و منابع طبيعي عرصه تاخت و تاز گروهي سودجو گردد که بیشتر از جاهای دیگر برای نابودی جنگل های ارسنجان به این شهر می آیند.
۴- نياز است تا در همه مساجد، گرد همايي هاي مردمي، مجالس جشن و ترحيم گوشزد گردد كه در روزهاي نوروز و بهار درختي قطع نگردد، جنگل به جاده و گذرگاه خودرو ها تبديل نشود، مواد غذايي و باقيمانده هاي در جنگل پراكنده نگردد، بوته ها آتش زده نشوندو همه از دستور هاي مسئولين و دست اندر كاران پيروي كنند.
۵-  اداره محترم منابع طبيعي، جهاد كشاورزي، شرکت آب و نيز مديريت كاريز هاي ارسنجان مكان هاي مناسبي را براي نهال كاري فراهم كنند. با روش هاي مناسب اطلاع رساني و فرهنگ سازي از مردم خواسته شود تا نهال هاي فراهم شده توسط منابع طبيعي را در روزهای عید و پیش از آن در جاهاي در نظر گرفته شده بكارند.
۶- بايد كاري كرد تا در روز سيزده بدر هر كس نهالي را در زمين بكارد و همه سازمان هاي مردمي و دولتي بپذيرند كه از اين گياهان پاسداري و نگهداری كنند.
۷- در روزهای عید نوروز کیسه های زباله در دسترس کسانی که می خواهند از جنگل بهره ببرند قرار گیرد تا محیط زیست آلوده نگردد و هزینه های سالم سازی محیط از مردم گرفته شود تا همه به اهمیت کار پی ببرند.
۸- با همکاری های همگانی کارگروه هایی برای پاسداری از محیط زیست تشکیل شود تا در همه طول سال به فعالیت بپردازند.
نتیجه گیری
انگیزه نوشتن این مقاله آن بود که گوشه ای از جایگاه و نقش محیط زیست در زندگی مردم را روشن نماید. سرمایه های زیست محیطی ارسنجان به اختصار نام برده شد. گفته شد که جنگل ها و مراتع نقش بنیادینی در پایداری زندگی در شهرستان ارسنجان دارند. برای نگهداری از محیط زیست همکاری کارگزاران دولتی و مردم بسیار حیاتی دانسته شد. از همگان درخواست گردید که برای نوروز امسال و سال های آینده برنامه ریزی کنند تا در این دوران آسیبی به محیط زیست شهرستان نرسد. افزون بر این هشت راهکار پیشنهاد گردید تا به به کار گیری آنها بتوان فرهنگ گرامی داشت محیط زیست را نهادینه کرد. با کاربرد این راهکارها کمبود نیروی نگهبانی جنگل ها و مراتع تا اندازه ای با همکاری دولتی ها و سازمان های مردم نهاد برطرف خواهد گردید. پیشنهاد شد که هر ساله بخش هایی از جنگل ها و مراتع که دچار صدمه شده اند بوسیله نیروهای مردمی درختکاری شود.