اسامي اصناف در ۱۲۰ سال قبل

اگر دوستداران علم ومعرفت در مکتب خانۀ عشق و بینش به تعلیم وتعلَم می پردازند ازهمت والای شماست.کسبۀ محترم، امروز عدَه ای از شهروندان درحد توان خویش به یاری جامعه می شتابند تافقدان ناشی ازبعضی مشکلات برطرف گرددوبی تردید کمک های درخور وقابل توجه اصناف برکسی پوشیده نیست. سالیانه میلیاردها تومان ازسوی بازرگانان وتجار كارآفرين و کسبۀ محترم سراسر کشور صرف ساختن مدرسه وبیمارستان ودیگر اماکن عام المنفعه مي شود که سود و منفعت آن در خیال نمی گنجد.زیرا درهمین مراکز آموزشی است که کودکان، نوجوانان وجوانان به فراگیری علم وآموختن می پردازند و تعدادی ازاین دانش آموختگان از لحاظ علمی بدان حد می رسندکه جامعۀ بشری را تحت الشعاع علم خویش قرار می دهند یا آن خیّر فرهیخته که در بنای خیرش بیماری درمان می یابد؛ چقدر لذت بخش است؛ پس شما در این حرکت بهینه سهیم بوده اید.چه افتخار و لذتی ازاین والاتر.
هرساله هنگام رویش گلها و شکوفه ها، خودتان به یاری دانش آموزان و بی بضاعتان می شتابید و شاخۀ دستان با سخاوتتان همواره سایه گستر نیاز مندان بوده است.چه کارنیکی ازاین ارزشمند تر که درآینده نه چندان دور حلاوت و شیرینی این حرکت خداپسندانه شما را کامیاب و کامروا می سازد.
همکاری شما کسبه گرانقدر با مرحوم دکتر محمد حسین اسکندری در راه انداری دانشگاه نتیجه اش آن شد که امروز شاهد آن هستیم .
مدرسه سعیدیه که درسال ۱۰۸۵ ﻫ .ق بنیان نهاده شده، بانی آن حاج سعیدا فرزند محمد ارسنجانی است. از آن مرحوم وقفيّات و سرمایه هنگفتی که بعد از ۳۴۷ سال باقی مانده نشان این است؛ که از کسبۀ ارسنجان بوده است و تصمیم می گیرد برای عاقبت خویش چنین مرکز علمی را راه بیندازد. حاج سعيدا در پايان كتيبه سردر مدرسه سعيديه چنين مي نگارد؛«نظاما لما يحبه و يرضاه و ذخرا لعقباه وکفی به ربک هاديا ونصیراً» بنابراین نامش درتاریخ ماندگار مانده است و ارزش مرد به اندازه همت اوست و صدق او به اندازه مقدار جوانمردی اش «.قَدرُ الرََجُلِ علی قدر هِمَِتهِ،وصِدیقُهُ علی قدرِ مُرودتِهِ».
 اصناف گرامی، کلام پربار و تحسین برانگیز «الکاسبُ حبیب الله »راهرگز از خاطر نبرید وآن را آویزه گوش خود قرار دهید،چون به استناد این سخن شما دوست خدا معرفی گردیده اید.
انشاءالله که هریک به قدر وسع خویشتن درراه اعتلای فرهنگ ،ادب وسرافرازی ایران اسلامی، سعی بلیغ نموده، همواره خورشید سربلندی و تمدَن دیر پای اقلیم سخنوران و مردان مرد را پرفروغ سازید.
اول تیر ماه روز ملی اصناف برگردانندگان اقتصاد کشور به ویژه شما کسبه محترم ارسنجان صمیمانه تبریک وتهنیت عرض می نمایم و ارج گذارکار پرارزش شما هستم .اكنون اسامي اصناف در ۱۲۰ سال قبل چنين است:
«اسکاف^۲ چرمی که کفش دوز چرمی باشد.اسکاف ساغری،کفش گر ساغری دوز باشد.اکّاف پالان دوز باشد؛ پاشنه سازد،بساط اندازد. بقال و بزاز وتنباکو فروش وچیت ساز معروف است. چخماق ساز وتفنگ ساز هردو دریک جزو هستند .حدَاد^۳ دو جماعت می باشند،یکی حدَاد خرده که او زنجیر سازد وریزه فروش وچیلانگر^۴ که ابزار آهنین می سازند وجماعت دیگر حدَاد سقط که کلنگ وتبر وتیشه وامثال آن را بسازد وبیل ساز، جزو آن است. حمّص^۵ نخود بریز باشد وخشکه بار فروش درجزو آن است. وفرق میان حمّص وخشکه بار فروش آن است که حمّص گرم خانه داردو او ندارد.
خیاط دو قسم است: یکی بازاری دوز می گویند واوملبوس دوخته می فروشد و مالیات می دهد وجماعتی دربازار دکان دارندواجرت گرفته ورخوت می دوزند ومالیات نمی دهند. دوات گر اسباب وآلات از برنج می سازد.رزَاز برنج کوب باشد و شال انداز جزو آن است که برنج فروش باشد. رصاف گیوه فروش است وگیوه کش که تخت گیوه را درست می کند جزو آن است. گیوه دوز هم جزو آن است.زری باف معروف است. زرگو اشیا را از طلا و نقره دارد.زرکش که طلا و نقره را مفتول و نخ می سازد و جماعت نخ کوب جزو آن است.
ساغری چی آن است که جلو اسب وخر را می سازد. ساغری دوز از این جماعت ابتیاع می نمایند.سیم کش آن است که مس را مفتول سازد. سَراج، جماعت سَراج خرده وجماعت تکلتو^۶ دوز وآنچه متعلَق به آنها باشد،مثل ترکش دوز و اسباب زین دوز و جناغ^۷  تراش که قاع زین را می تراشند وامثال آن را می گویند.
شعرباف که مشکی باف وچرخ تاب وعبا باف وبافنده قماش ابریشمی ونظایر آن باشد.
شیره پز که جزو جماعت قنادی وحلوای است. صرَاف معروفست .صفَار سفید گر باشد واین جماعت رابا مسگر درذیل یک جماعت نویسند.
صبَاغ رنگرز باشد واو سه جماعت باشند.جماعتی را صبّاغ قدک^۸ وجماعتی را صباغ ابریشم و جماعتی را صباغ ریسمان گویند.
عطَار و عصَار معروفست.علاقه بند که  قد بند وجهک^۹ باف و تکمه^۱۰ چین ونقّاد که صاف کنندگان ابریشم باشند جزو آن است.
فخّار کوره پز باشد وکاشی پز و خمره ساز جزو آن است.
قنَاد سازنده ی حلویَات وشکر را گویند.کلاه دوز، این طایفه دو جماعت باشد.یکی جماعت قاجاری دوز  وجماعت پنبه دار دوز.لوَاف، طناب تاب و بنالی^۱۱ باف و قائمه باف و جوال باف و غیرها باشد.
نشاسه گر و نعل بند ونعلچی گر معروف است.
اجارات ووجوهات ازاین قرار است:افیونی تریاک فروش باشد.بازار جوازقه که مکان خرید وفروش جوزق^۱۲ و  پنبه باشد.
جزیه یهود وجزیه ارامنه خراج ومنال آن طایفه باشد.
چیت و چوبه،چیت عبارت از چوبی مصنوعه در ولایات ممالک محروسه شده امَا چوبه عبارت از چوبی است که صبَاغ از آن چوب بعضی رنگها را درست می کند ومالیات مقرر از آن می دهند.
ذبحی که داغ نمودن گوسفندان مذبوحه باشد ومالیاتی مشخص برآنها مقرر است و قصابی ودباغی معروف است ونمد مال و فام فروش، ذره تاب و پوستین دوز ودو بندی دوز وشماعی و رداس که کله پز باشد و دلو دوز وکرجی دوز و امثال آن اگر باشد جزو آن است.و سوق الدواب که بازار فروختن چهار پایان وستور باشد.سبزی فروش، فواکهی که میوه فروش وانار فروش وامثال آن باشد.
صد یک که عبارت از گمرك باشد وگمرکچی را اعشار گویند و راه دار و درباریان جزو آن است.ضرابخانه که بعضی از اوقات جزو جماعت صَراف است. نسَاج که بافنده‌ی ریسمان باشد، مثل جولاه ولنگ باف وچادر شب باف.
ندَاف که پنبه را محلوج کرده به طایفه نسوان فروشند وطایفه حلاج که پنبه زن باشد و لحاف در جزو آن است.
جدول دوم
در اسامی مکاسب ومشاغل که معاف ومسلَم از مالیات می باشند.
آینه سازد، اتو کش واره کش وآجر تراش وآب کش که معروف است.آب بند که عبارت پالوده ساز و فرنی پز باشد و نظایر آن وماست بند جزو آن است. بنّا و باغبان و پورچوک باف و بوریاباف و بلور تراش وپاره دوز وبوجار و پهلوان که معروفست وبارورز که آرد فروش نیز گویندش.بیطار یعنی معالجه کننده امراض که در چهارپایان و ستور باشد.تاجرو تنور ساز وچادر فروش وچاقشوردوز و جام ساز وچینی فروش که معروفست. جراح که ملتئم نماید و صحیح کنندۀ زخم است. جبَه خانه، محلی که توپ وزنبورک وخمپاره و  تفنگ و نظایر آن سازند.حمَال وحصیر باف وحکاک وخاتم ساز وخشت مال وخام پخته مال، خبَاز سنگکی وکماچی جزو آن است.
خرَاط وخرَاز که اشیاء متفرقه ومختلفه وخرده را می فروشند، مثل قلمدان وشانه وشاخ دهند و قطّ^۱۳ زن وچاقو ودوات ومقراض ونظایر آن. خطاط،خوشنویس، خیَام خیمه دوز باشد. دلّال و درویش و دلَاک یعنی کیسه مال،روضه خوان ورفوگر وریخته گر ورمّال وذره ساز وزلو^۱۴ فروش معروفست.
ساعت‌ساز،سموردوز^۱۵ ،سقَا،ساربان،سوزنگر^۱۶ ،سنگتراش‌معروفند.سلیمانی حمامی باشد. سلمانی سر تراش،سمسار آن است که ملبوس دوخته و اجناس ساخته واشیاء رواقشه و امتعه^۱۷ پرداخته را می فروشند.
شانه ساز، شیشه گر،شیشه برشبیه شبیه ساز^۱۸ معروفست. صحّاف،صیّاد، صندوق ساز که مفرش دوز در جزو آن است. طبّاخ بریانی وکبابی جزو آن است.طحَان،آسیابان،طرّاح شانه بند باشد. عرق چین دوز، غلَاف گر غربال بند معروف است.غوّاص طایفه ای که در آب دریا فرو روند و جواهر ومروارید از آب بیرون آورند گویند.غوّال طایفه سازند ونوازندگان ورقَاصان ومطربان باشد.غاشق^۱۹ تراش،قالب تراش،قاری،قلیان فروش قالی باف، قفل گر،قندان ساز معروفست. قصار گازر باشد.
قاصد معروف.کتاب فروش‌کلوابند،کیسه دوز،کاله باف،کهنه چین معروف است. کنده کار آن که برروی آلات چک کنند. کوفت گر کسی که از قبیل طلا ونقره برروی آلات از قبیل دسته کارد و شمشیر و خنجر وغير ها بکوبد.

کحّال۱ معروف است. گل دوز کسانی که زین پوش ونظایر آن را دوزند.لندره۲ دوز آنچه از قبیل ماهوت باشد دوزند. منجَم، ماکو۳ ساز ،مقراض ساز، مهره کش، مکاری۴ ،ماهی گیر،مقواساز، میناگر،مؤذن معروف است. مذَهب که اوراق را طلا کاری کند.مشک فروش که اسباب آرایش زنانه فروشند.
مکتب دار معروف باشد.ملاح طایفه شناوران باشند. مغنّی خواننده.مقنّی چاه آب کننده. نقاش،هیمه شکن معروف است. نجار،نی پیچ ساز که معروف است. ناطور، دشتبان صحرا را گویند. این است آنچه به نظر مؤلف این اوراق رسیده والَا اسامی حرفت و پیشه زیاده از اینها است.»
در خاتمه از معلم گرانمايه جناب آقاي حاج حسن بستاني كه كتاب مورد استفاده را در اختيارم گذاشتند سپاسگزاري مي نمايم.

توضیحات:

۱- بي نا
۲- فشگر،کفشدوز
۳- آهنگر،آهن فروش  
۴- چلنگر،آنکه آلات خرد ازقبیل قفل ،زره ،زنجیر،انبروميخ و مانند آنها سازد.3
۵- نخود hemmac-es
۶- نمدي كه زير زين برپشت اسب مي اندازند.takaltu
۷- طاق پيش زين اسب.
۸- جامه ي كرباس رنگين ، پارچه ي غير ابريشمي ملّون.
۹- ؟
۱۰- پولك، دكمه.
۱۱- ؟

۱۲- غوزه ي باز شده ي پنبه ي رسمي كه هنوز وش را از ان بيرون نياورده باشند.-  
۱۳- بريدن چيزي به عرض(مانند بريدن سر قلم)-
۱۴- زالو.
۱۵- كلاهي كه از پوست سمور دوزند.
۱۶- سوزنكاري ، ريزدوزي و ايجاد گل و بته بوسيله سوزن در روي پارچه.
۱۷- كالاها.
۱۸- كشيدن تصويري از روي كسي يا چيزي به شرطي كه با اصل مطابقت كامل داشته باشد.
۱۹- قاشق تراش