استفاده صحیح از اوقات فراغت

اوقات فراغت تربیت غیررسمی نوجوانان تلقی می شود. تحقیقات نشان می دهد که میان انواع تربیت، تربیت غیررسمی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی بیش از محیط ها و عوامل تربیت رسمی در تغییر رفتار مؤثر است. بنابراین اگر تربیت غیررسمی در زمینه هایی صورت گیرد که مورد علاقه و رغبت افراد است و با ظرفیت های روانشناختی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی آنان هماهنگی داشته باشد، تأثیرات مثبت بیشتری بر رشد آنان خواهد گذاشت. فعالیت های غیررسمی و مورد علاقه نوجوانان که معمولاً آزادانه انتخاب می شود، تأثیر غیرقابل انکاری در جوانب مختلف رشد آنان به جای می گذارد.
.همانطور که گفته شد فراغت در لغت به معنی آسودگی است و معمولاً در مقابل کار، انجام امور روزمره و اشتغالاتى که موجب خستگى مى‌شود به کار مى‌رود. در زمان فراغت معمولاً افراد به علايق و سرگرمى‌هاى خود مى‌پردازند و اين امر موجب تقويت بهداشت روانى آنها مى‌گردد. چگونگى گذراندن اوقات فراغت تا حدود زيادى مى‌تواند نشانگر ويژگى‌هاى فکرى فرد و نيز ويژگى‌هاى فرهنگى جامعه‌اى باشد که فرد در آن زندگى کند.
کودکان تا قبل از سن مدرسه اوقات خود را به‌طور آزاد مى‌گذرانند و فعاليت‌هاى آنها براساس بازى‌ها و سرگرمى‌هاى روزمره آنها مى‌گذرد. ولى با ورود آنها به مدرسه بايد خود را بر طبق برنامه‌ريزى‌هاى تعيين‌شدهٔ روزانه مستمر وفق دهند و از يک نظام خاص تبعيت نمايند. بنابراين انجام اين فعاليت‌ها به حساب وظايف آنها مى‌آيد و فعاليت‌هائى که در ساعاتى غير از ساعات انجام وظايف و یا در روزهای تعطیل و بخصوص در تابستان  به آنها پرداخته مى‌شود علايق و سرگرمى‌هاى آنها محسوب مى‌شود که البته برنامه ریزی مناسب جهت استفاده  صحیح از این زمانهای فراغت باعث رشد و شکوفایی فکری و شخصیتی جوانان خواهد شد.این اوقات در بهداشت روانی اشخاص سهم بسزایی دارد به طوری که شخص تمايل دارد در اوقاتى که از کار اجبارى و وظيفه‌اى فارغ مى‌شود به نوعى به تفريح و يا سرگرمى بپردازد. اين تمايل جزء نيازهاى انسان محسوب مى‌شود چگونگى گذارندن اوقات فراغت در هر جامعه به عوامل متعددى بستگى دارد که بايد به فرهنگ، امکانات مالى فردى و اجتماعى به‌عنوان دو عامل مهم اشاره نمود. امروزه روانشناسان عقيده دارند که تفريح و سرگرمى نقش مهمى در پرورش قواى جسماني، فکري، اخلاقى و رفتارى افراد دارد و چنانچه از اين اوقات به‌خوبى و به طرز صحيح استفاده شود در پيشگيرى از انحرافات و کجروى‌ها مى‌‌تواند به‌نحو چشم‌گيرى مؤثر باشد. در اوقات فراغت بايد افراد فرصت‌هائى داشته باشند تا هدف‌هاى مشخص و معينى را دنبال نمايند و به رشد همه‌جانبهٔ شخصيت خود بپردازند چنانچه نوجوانان اوقات فراغت خود را صرف فعاليت‌هاى غيرموجه و مضر نمايند نه تنها کمکى به بهداشت روانى آنها نمى‌شود بلکه خود زمينهٔ بروز انحراف خواهد بود.
اوقات فراغت زمانی است که کودک باید آزادانه به انجام فعالیت‌های مورد علاقه خود بپردازد. تنظیم زمان و فراهم کردن اوقات فراغت برای کودکان به‌عهده بزرگسالان است.
همه ما فصل تابستان را فصل تعطیلی مدارس می دانیم در حالیکه امام خمینی (ره) با یک جمله کوتاه اما زیبا به تعطیلی مدارس معنا بخشیده و فرموده:« مدارس تعطیل می شود اما تعلیم و تربیت هرگز تعطیل نمی شود.» با تکیه بر این کلام پرمعنا باید برای ایام تابستان کودکانمان برنامه ریزی صحیح و درست داشته باشیم. برای برنامه ریزی صحیح در اوقات فراغت باید به سه محور ( نیازها، اولویتها و امکانات موجود) دقت بیشتری شود.
در يک برنامه‌ريزى دقيق براى اوقات فراغت بايد به نقش نيازها توجه نمائيم. آنچه که در برنامه اوقات فراغت آورده مى‌شود بايد جوابگوى نياز طبيعى و معمولى نوجوان باشد و او را از مسير طبيعى زندگى منحرف نسازد.
همچنین در برنامه‌ريزى اوقات فراغت، اولويت‌ها بايد مورد توجه قرار گيرد. نيازها براساس درجه اهميت آنها برآورده شوند. اگر در خانواده‌اى نيازهاى اوليه و اساسى نوجوان از قبيل خوراک و پوشاک هنوز برآورده نشده است درست به‌نظر نمى‌رسد که هزينه زيادى صرف خريدن دوربين فيلمبردارى شود و يا اگر نوجوانى نياز به کلاس‌هاى کمک‌آموزشى دارد و از لحاظ درسى لازم است که زمانى را به غير از ساعات موظف خود به درس خواندن بپردازد درست آن است که اولويت اول به اين مهم، اختصاص يابد و وقت کمترى را صرف تماشاى سريال‌هاى تلويزيونى نمايد.

در هر صورت، بايد به اين نکته توجه داشته باشيم که حتماً فعاليت‌هاى مناسب و مفرح را در اوقات فراغتى هرچند کوتاه، در برنامه زندگى خود لحاظ نمايند و در اوقات فراغت به کيفيت تأثيرپذيرى فعاليت بر بهداشت روانى توجه داشته باشيم.
از طرفی در برنامه‌ريزى اوقات فراغت، بايد از امکانات موجود استفادهٔ بهينه را به عمل آورد. هر نوجوانى و يا هر خانواده‌اى در برنامه‌ريزى اوقات فراغت، چنانچه امکانات موجود را در نظر نگيرد و بخواهد به بلند پروازى‌هاى جاه‌طلبانه جامه عمل بپوشاند در واقع به بروز توقعات نابه‌جا کمک کرده است.

اما اين بدان معنى نيست که والدين توجهى به اوقات فراغت و خواسته‌هاى معقول فرزندان خود نداشته باشند بلکه همان‌طورى که قبلاً اشاره شد بهتر است والدين سرگرمى را جزء نيازهاى فرزندان تلقى نموده، برنامه‌ريزى‌هاى شايسته‌اى در اين زمينه انجام دهند

پیشنهاداتی جهت استفاده بهتر از اوقت فراغت
برنامه ریزی برای اوقات فراغت همانند برنامه ریزی هایی که در زمینه های دیگر صورت می پذیرد نوعی فرایند هدف دار است.به طور کلی و عامیانه جهت پوشش دادن مناسب اوقات فراغت بخصوص در فصل تابستان برنامه ریزی انجام شده بیشتر به صورت زیر هدف گزاری می شود.
۱-مطالعه و استفاده از کلاسهای تابستانی
به والدین توصیه می شود در این فصل بیشتر از کلاسهای فرهنگی و آموزشی از جمله کلاسهای قرآن، کلاسهای هنری و حرفه ای، زبان انگلیسی، کامپیوتر و ......استفاده شود. البته باید دقت شود جهت پر كردن اوقات فراغت بچه ها نباید آنها را با اصرار به كلاس فرستاد، بلكه می‌توان از خودشان پرسید كه چه چیزی خستگیشان را برطرف می‌كند و آنها را به سمت كارهای مورد علاقه‌شان سوق می‌دهد.
 
۲-استفاده از وسایل ارتباط جمعی

 یکی از ابزارهای بسیار مهم و تاثیر گزار در شخصیت و بهداشت روانی جوانان وسایل ارتباط جمعی به خصوص تلویزیون می باشد.
سينما، راديو و تلويزيون يکى از متداولترين سرگرمى‌هاى نوجوانان مى‌باشند. در دسترس بودن آنها باعث مى‌شود که نوجوانان بتوانند در زمان‌هاى مختلف و در موقعيت‌هاى مختلف از آن استفاده نمايند. چه در موقع تنهائى و بيکارى و چه زمانى که با دوستان خود هستند. به‌طورکلى مى‌توان گفت که فيلم‌هاى حادثه‌جوئي، قهرمانى و جنگى بيشتر مورد توجه پسران و فيلم‌هاى خانوادگى و احساسى بيشتر مورد توجه دختران است از آنجا که موضوعات فيلم‌ها و نقش و رفتار بازيگران فيلم‌ها نوجوانان را تحت تأثير قرار مى‌دهد و نوجوانان با شخصيت‌هاى موردنظر خود که از طريق فيلم مى‌بينند همانندسازى نموده، حرکات و رفتار و حتى لباس پوشيدن آنها را مورد تقليد قرار مى‌دهند، بهتر است انتخاب فيلم‌ها با مشورت و هم‌فکرى والدين و بزرگسالان با تجربه و دلسوز انجام پذيرد گفتنى است که سينما و تلويزيون را نبايد صرفاً نوعى سرگرمى و تفريح براى نوجوانان تلقى نمود بلکه کاملاً به کلاس درس تعليم و تربيت شباهت دارد. بعضى از فيلم‌هاى سازنده به دليل اينکه درک مطلب را به عهده بيننده مى‌گذارد قدرت تفکر و دقت و داورى تماشاگر را مى‌تواند بالا ببرد و به حل دشوارى‌ها و مشکلاتى رواني-اجتماعى افراد کمک نمايد

امروزه متخصصان، بر اين عقيده هستند که سينما و تلويزيون اگر وقت زيادى را از نوجوانان نگيرند و باعث عقب‌افتادگى تحصيلى در آنها نشوند مى‌توانند مفيد واقع گردند. مگر اينکه فيلم‌هاى مبتذل و غير مجاز که آن هم خوشبختانه در سينماهاى عمومى ايران نشان داده نمى‌شوند. اين مهم به‌عهده خانواده‌‌ها است که در منزل فيلم‌هاى مبتذل را که باعث انحطاط فکرى و شخصيتى نوجوانان مى‌شود به معرض نمايش نگذارند و اين اعتقاد را داشته باشند که نوجوانان گاهى با قهرمانان داستان‌ها و فيلم‌ها همانندسازى مى‌نمايند و علاقه‌مند هستند که صحنه‌هاى فيلم را خود آنها تجربه نموده، تکرار نمايند.

مجلات و نشريات نيز تأثير به‌سزائى در تفکر و نگرش افراد دارند و چنانچه از محتواى مفيد و مورد علاقه نوجوانان برخوردار باشند مى‌توانند اوقات فراغت آنها را به‌نحو مناسبى پر نموده، بر وضعيت سلامت روانى آنها تأثير بگذارند

۳-ورزش و تفریحات سالم
یكی از روش هایی كه می‌تواند اوقات فراغت افراد جامعه را زیر پوشش قرار داده و بسیاری از ضعف ها و كمبودهای جسمانی و روانی را رفع و درمان كند، ورزش و تفریحات سالم است .کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت کودکان است. بازی‌های پرتحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان می‌شود.
تربیت بدنی و ورزش گذشته از جبران ضعف ها و حفظ تندرستی افراد، آنان را برای زندگی، تلاش و اهداف مشترك آماده می‌سازد. این امر در ایجاد هماهنگی حركت مشاركت نموده و به پیشگیری و تنظیم اضطراب و افسردگی كمك می‌كند.‏
* پرداختن به فعالیت بدنی هدایت شده می‌تواند باعث پرورش سایر رفتارهای بهداشتی مثل پرهیز از سیگار، مواد مخدر و رفتارهای خشونت‌بار گردد و نیز كودكانی كه فعالیت بدنی بیشتری دارند نتایج تحصیلی بالاتری نیز كسب كرده‌اند..

۴-سیر و سیاحت
خداوند در قرآن كريم، انسان‌ها را دعوت مي‌كند كه در زمين به سير و سفر بپردازند تا هم از سرنوشت و سرگذشت پيشينيان عبرت بگيرند و هم از زيبايي‌هاي آفرينش بهره ببرند. سفر و ديدن مناظر زيبا، در نشاط روحي و سلامت جسماني و از بين رفتن كسالت به‌شدت مؤثر است. رسول گرامي اسلام مي‌فرمايد: «مسافرت كنيد تا سالم بمانيد.»

چند راهکارخوب برای ثمر بخشی ایام فراغت تابستان
۱- قبل از هر چیز تلاشتان بر آن باشد که تابستان ایامی خوش و به یادماندنی برای فرزندانتان باشد
 ۲-طوری برنامه ریزی کنید که حداقل یک یا دو سفر کوتاه مدت با کودکانتان داشته باشید
۳- از فرزندانتان نظرخواهی کنید که در ایام تابستان چه کلاسها و دوره های آموزشی را بیشتر دوست دارد
 ۴- سعی کنید شرکت و گذراندن کلاسها و دوره های آموزشی تابستانه برای کودکانتان لذت بخش و همراه با اشتیاق باشد. به والدین توصیه می گردد
  هیچگاه نام دوره های تابستانه را کلاس نگذارید، بهتر است آنها را فعالیتهای تابستانه یا اردوهای یادگیری و... بگذارید
 ۵-توصیه می گردد هر فعالیت ورزشی را که فرزندتان دوست دارد، انجام دهد. اگر در روستاها زندگی می کنید نقش بازیهای محلی و سنتی را در تخلیه و تعادل انرژی زاید کودکتان از یاد نبرید
 ۶-اگر کودکانتان در ایام تابستان به یک فعالیت هنری و شغلی پرداخته است به منظور تقویت انگیزه و استمرار در فعالیت سعی کنید محصولات فعالیت او را بخرید و به افراد فامیل نزدیک هم توصیه کنید که این کار را بکنند.
 ۷-طوری محیط و موقعیت را برای کودکانتان آماده نمائید که کتابهایی را که برای آنها خریداری نموده اید و تاکنون موفق به خواندن آنها نشده اند، تابستان بهترین زمان مطالعه اینگونه کتابها می باشد
 ۸-هرگز به علت مشکلات اقتصادی و مالی خویش، فرزندانتان را (به ویژه کودکان زیر ۱۲ سال) را به منظور حرفه آموزی در کارخانجات و کارگاههای غیر بهداشتی نگمارید و یا آنها را به کارهای سخت وادار نکنید چرا که زیانش بیشتر از مقدار درآمد حاصل از این نوع کارها می باشد
 ۹-به والدین توصیه می شود که به منظور آشنایی کودکان با انواع مشاغل و یادگیری غیرمستقیم آداب فروشندگی یا همکاری و تعامل در محیط کار هر چند مدت فرزندانتان را به محل کار ببرید البته در این مورد حفظ موارد امنیتی و بهداشتی و اخلاقی باید مورد توجه قرار گیرد
 ۱۰- به فرزندان بیاموزید در انجام کارهای منزل و بیرون از آن مشارکت داشته باشند تا حس مسئولیت پذیری در آنها تقویت شود.
۱۱-دقت کنید که ایام تابستان زمان بسیار مهم و تاثیر گزاری جهت تعلیم دادن جوانان به آداب و روش زندگی اسلامی ایرانی می باشد

در پایان لازم به ذکر است که پدر و مادر و مربیان الگوهای اصلی یادگیری کودکان به‌ شمار می ‌روند اگر آنان در خانواده و مراکز آموزشی فعالیت‌های مناسبی برای اوقاعت فراغت خود داشته باشند کودکان نیز از آن ها می‌آموزند پس الگوی شایسته‌ای برای آنان باشیم