Logo
چاپ کردن این صفحه

شام غریبان در ارسنجان

نویسنده: 
شام غریبان در ارسنجان

در پهنای ایران زمین، که روزگاری از شرق تا رود سند در هند، از شمال تا دریای سیاه و دریاچه آرال، از جنوب تا خلیج همیشه فارس و دریای عمان و از غرب تا دریای مدیترانه کشیده شده بود، سنت و آیین های فراوانی در میان مردم رواج داشت. در هر گوشه از این سرزمین مردم به شیوه ای و بر اساس فرهنگ، جغرافیا، معیشت و تاریخ خود رسمی را ایجاد و آن را گرامی می داشتند.

برخی از این آداب و جشن ها و سوگ ها ریشه در گردش روزگار و تغییر روزها داشت، بعضی نشات گرفته از افسانه ها، داستان ها، جنگ ها و پیروزی ها و برخی دیگر وابسته به معیشت و کار و روزی مردم بود. امروزه تعداد زیادی از این آداب و رسوم کارکرد خود را از دست داده و با تغییر فرهنگ و نوع کار و درآمد مردم از یادها رفته اند. بعضی نیز با بی توجهی مردم رفته رفته هویت خود را از دست داده و به تاریخ پیوسته اند. در این میان چندی از این آیین ها نه تنها کمرنگ نشده اند ، بلکه با قوت بیشتر انجام میشوند. یکی از این ایین ها مراسم عزاداری سرور و سالار شهیدان امام حسین(ع) و شهدای کربلا یا بازماندگان آنان میباشد که هر ساله باشکوهتر از قبل برگزار میشود.
نخستین عزاداری ها برای محرم و در عزای امام حسین البته نه از سوی ایرانیان که در همان نخستین زمان وقوع حادثه ی کربلا در روز چهلم شهادت امام حسین و یارانش توسط جابر انصاری، یار وفادار پیامبر انجام شد. اما تا مدتها به دلیل حکومت خلفای عباسی بر ایران و عراق، عزاداری در ابعاد وسیع رایج نبود و سوگواری ها عمدتا در پای منبر علما و بزرگان دین انجام می شد
با روی کار آمدن آل بویه در ایران که شیعه مذهب بودند عزاداری برای امام حسین رواج یافت. آنگونه که در متون تاریخی آمده است، "معزالدوله دیلمی" برای اولین بار به مردم دستور داد در روز عاشورا در یک مکان خاص جمع شده، رخت عزا برتن کنند، بازارها را ببندند و خرید و فروش را متوقف سازند. در این دوران بود که به هنگامه ی عزای امام حسین (ع) خیمه برپا گردید و بر در و دیوار شهر پارچه های سیاه آویخته شد.
فروغ عزاداری ها در زمان حکومت های بعد از آل بویه کمرنگ شد اما با سرِ کار آمدن صفویان و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، عزای محرم و آیین های مرتبط با آن رنگ و بوی دیگری یافت و بر وسعت و شدت آن افزوده گردید.
نوحه و روضه خوانی در این زمان جان گرفت و نخستین نمایش های تعزیه مرتبط با وقایع کربلا برپا شد. گذر زمان بر تنوع و گوناگونی مراسم های مختلف در ایران اضافه کرد و مردم هر یک از مناطق ایران، بنا به رسم و سنت منطقه ی جغرافیایی و تاریخ خود اراداتشان را در سوگ امام سوم شیعیان به نمایش گذاشتند.
در عصر قاجار اما سوگواری ها تا اندازه ای تحریف شد و قمه زنی، بر سر و صورت کوبیدن و تیغ زدن، عزاداری را از مسیر اصلی خود خارج کرد. دوره ی پهلوی آغاز دوره ی خاص در عزاداری در ایران است زیرا برگزاری بسیاری از اشکال تعزیه و عزا ممنوع گردید. امروزه اما مردم با برپایی هیئت های مختلف به صورت خودجوش و با اهمیت دادن به پشتوانه ی تاریخی و فرهنگی منطقه ی خود سعی در برگزاری هرچه باشکوه تر مراسم عزای حسینی دارند.
در سراسر ایران آیین های ویژه ای جهت این ایام دارند که تعدادی از آنها به عنوان میراث معنوی ثبت شده است به عنوان مثال نخل گردانی، طبق کشی، طشت گذاری، دسته‌های شاخسی واخسی، زارخاک، گِل مالی، بیل زنی و...
یکی از مراسمی که در ایران انجام میشود و در ارسنجان به علت ویژگی خاص قابلیت ثبت  ملی دارد مراسم شب شام غریبان است
یکی از معانی واژه غریب، دور افتاده از وطن است و گاهی برای کسی که بی یار و یاور مانده است نیز از واژه غریب استفاده می‌شود.  شام غریبان نیز به معنای شب ِ مردم غریب و دورافتاده از یار و دیار آمده است. در اصطلاح و در مرثیه‌های پارسی زبان‌، به غروب آفتاب روز عاشورا و سوگواریِ شبانه این شب گفته می‌شود.
شام غریبان کم و بیش مانند یک مجلس روضه است، با این تفاوت که در این جلسه، چراغ روشن نمی‌کنند و با افروختن چند شمع، روشنی کمی به مجلس می‌دهند. دسته‌های عزادار، عَلَم وکتل برنمی‌دارند و زنجیر و سینه نمی‌زنند، بلکه با صفوفی نسبتاً منظّم به مجلس می‌آیند، با گریبان‌های باز و با سکوت و متانت، مهموم و مغموم حرکت می‌کنند یا می‌نشینند. سرانجام روضه‌ای خوانده می‌شود که بیشتر به وقایع شب یازدهم محرم سال ۶۱ق و سرنوشت اعضای خاندان امام حسین(ع) مربوط می‌شود
در این سوگواری از کودکان و نونهالان برای تمثیل واقعه عاشورا استفاده می‌شود. این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین(ع) و اسیران و کودکان بازمانده از کربلا است که در غروبعاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند.
 در شام غریبان نوحه خود را آرام و بی‌سروصدا می‌خوانند. گاهی همه می‌نشینند و یک بند اشعار خود را نشسته می‌خوانند و بعد برای خواندن بند دوم بلند می‌شوند و در حال راه‌رفتن مصرع دوم را تمام می‌کنند و با این کیفیت افتان و خیزان وارد مجلس شده و خارج می‌شوند.
اما آنچه شب شام غریبان شهر ارسنجان را متفاوت از سایر نقاط کشور میکند این است که این مراسم در عصر عاشورا اجرا نمیشود  .این مراسم در ارسنجان در روز سوم برگزار میشود .
چنین نقل شده است که  شهادت امام حسین و اصحابش در دهم محرم سال 61(ه. ق)، بوده است و دفن بدن مطهر آنحضرت(ع) و اجساد مطهر شهدای کربلاء در پایان روز دوازدهم (شب سیزدهم) محرم توسط گروهی از مردان قبیله بنی اسد که درنزدیکی کربلا چادر زده و سکونت داشتند انجام شده است.
وقتی لشکر عبیدالله زیاد به سوی کوفه حرکت کرد بدنهای پاک و مطهر امام حسین (ع) و اصحاب یاران باوفایش به صورت بسیار جگر خراشی روی زمین باقی مانده بود و کسی جرأت نمی کرد آنها را دفن کند، تا این که زنان قبیله بنی اسد مردان خود را مورد شماتت قرار دادند و آنان را به انجام دفن این عزیزان ترغیب نمودند. به دنبال آن مردان قبیله بنی اسد برای دفن آمدند ولی چون بدن ها پاره پاره بود بدنها را نمی شناختند و در حالت تحیر و تردید باقی ماندند در این هنگام امام سجاد (ع) بصورت ناشناس در جمع آنان حاضر و یکی یکی بدنها را به بنی اسد معرفی کرده و آنها بدنها را دفن می کردند. پس از دفن شهدا حضرت امام سجاد(ع) خود را به آنان معرفی کردند.
در ارسنجان این مراسم به صورت نمادین در شب سوم اجرا میشد . افراد در محل عزاداری جمع میشدند و با چند فانوس و بیل و کلنگ به صورت ارام و در حال نوحه و عزاداری به سمت قبرستان حرکت میکردند و در مسیر در دو گروه  به صورت آهسته و بدون سینه زنی مرثیه خوانی  میکردند
در یادم هست که  مهدیه مرحوم حاج علی رضا حسن شاهی در ابتدای مراسم فلسفه آن شب را توضیح میدادند و از همه میخواستند که ارام حرکت کنند و به ارامی و آهنگین  میخواند :
امشب شب شام غریبان    مولای شهیدان است ....در تمام شهر این مراسم برگزار میشد.
اجرای نمادین در شبی متفاوت با ویژه گی های خاص ان مراسم را از دیگر نقاط کشور متمایز میکند.   
ملاحظات
-    امیدوارم این مراسم به همان شکل قدیم برگزار شود
-    این مراسم قابلیت ثبت ملی را دارد
-    این مراسم میتواند به عنوان یک عامل جذب گردشگری استفاده شود

منابع:
http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa715
https://www.karnaval.ir
http://fa.wikishia.net/view/شام_غریبان
http://www.asemooni.com/religion/islam/shaam-ghariban

Template Design © Joomla Templates | GavickPro. All rights reserved.