یک شهر، یک محل

سال ۱۱۵۴ هجری قمری (۲۸۰ سال پیش) شهر ارسنجان دارای دو محلّه به نام‌های اهرک و چنار بود و خانواده‌های شهر در یکی از این دو محلّه سکونت داشتند. نقشه‌ای از موقعیّت این محلّه‌ها در دسترس نیست ولی به احتمال زیاد محلّه‌های سمت شمال ارسنجان مشهور به چنار و محلّه‌های سمت جنوب (سمت تل کاخ) مشهور به اهرک بودند. به احتمال زیاد تل، تپه و یا کوهی به نام چنار در همان محدودهٔ محلّه وجود داشته است ولی وجه تسمیه اهرک را نیافتم.
از زمان صفویّه این تقسیم‌بندی و نام‌گذاری به محلّه‌های حیدری‌خانه و نعمتی‌خانه تغییر می‌کند. جهت انعکاس درست موضوع ناگزیر به بیان جریان حیدری و نعمتی هستیم:
گروه نعمتی سرچشمه گرفته از پیروان شاه نعمت‌الله ولی می‌باشد که صوفی و شاعری سرشناس سنّی مذهب در کرمان بوده است. نام حیدری‌ها برگرفته از نام صوفی ساکن تبریز، سلطان قطب‌الدّین حیدر تونی بوده است. هرچند شاه نعمت‌الله ولی پیرو مذهب اهل سنّت بود، اما پیروان او در اوایل صفویّه به شیعه گرویدند و از طریق ازدواج با این سلسله متّحد گردیدند. میرحیدر ولی شیعهٔ دوازده امامی بوده است. مکتب عرفانی این دو صوفی به‌عنوان دو قطب مخالف حدود دو نسل پیش از ظهور صفویّه در ایران وجود داشت و به‌نظر می‌رسد که مریدان این دو مکتب صوفی‌گری در میان شهروندان تبریز، اوّلین پایتخت صفویّه، گسترش یافتند. دشمنی این دو گروه با یکدیگر احتمالاً ریشه در اختلافات و درگیری‌های فرقه‌ای بین شیعه و سنّی دارد. هرچند حیدریّه حتی پیش از ظهور صفویّه افول کردند و سلسله صوفی‌گری نعمتیّه نیز در زمان شاه عباس به هند رفت، اما بذر اختلافات و درگیری بین جوامع شهری صفوی گسترش یافت و در این جوامع باقی ماند و نام خود را بر گروه‌های درگیر شهری باقی گذاشت.
در مورد پیشینهٔ این نام لمبتون می‌نویسد که «شهر شیراز در دوران صفویّه دو گروه رقیب را در خود جای داده‌ بود. حیدری‌ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند و در شرق شهر سکنی داشتند و نعمتی‌ها که در غرب شیراز ساکن بودند و پیرو شاه نعمت‌الله ولی بودند. در زمان کریم‌خان زند، شیراز یازده بخش داشت که پنج‌تای آن‌ها بخش‌های حیدری، پنج‌تای آن‌ها نعمتی و یک بخش متعلّق به یهودیان بود. درگیری‌های حیدری-نعمتی در شیراز در عصر قاجار ادامه داشته و از عوامل افول این شهر در این دوران بوده‌است.»
ساختارتقسیمات اجتماعی شهر ارسنجان هم متاثر از همین وضعیت به حیدری-نعمتی تغییر می‌کند. ملاحضاتی نیز در این موضوع وجود داشت که ذکر می‌شود:
۱- محلّات ارسنجان متاثر از وضعیت کل کشور و حکومت مرکزی ولایت فارس تغییر شکل دادند.
۲- هر چند که تعدادی از بزرگان قدیم ارسنجان معتقد به مباحث عرفانی و صاحب‌نظر در این حوزه بوده‌اند (مانند عبدالله ارسنجانی یکی ازخلیفه‌های فرقه نقشبندیه) ولیکن از تاثیر عقاید این افراد در شکل‌گیری اوّلیهٔ این تقسیمات اطلاعاتی در دست نیست. از افراد اخیر نیز که در بحث علم عرفان صاحب‌نظر بودند می‌توان به مرحوم ملّا احمد ارسنجانی اشاره نمود.
۳- در اوایل امر محلّهٔ چنار نعمتی‌خانه و محلّهٔ اهرک حیدری‌خانه نامیده می‌شد، ولی در ادامه این تقسیم‌بندی به هم ریخت. چند فامیل که در مشکلی اتّفاق نظر داشتند با هم جمع می‌شدند و و نام حیدری و یا نعمتی می‌گرفتند و در یک مشکل دیگر همان فامیل به نام دیگری خوانده می‌شد.
۴- تا اواخر حکومت قاجار در ارسنجان جهت نام‌گذاری محلّه‌ها از نام فامیل بهره نمی‌گرفتند.
در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی در تفسیر نام چنار و اهرک ( موضوع مندرج در یک وقفنامه) و نحوهٔ اطلاق آن به محلّات جدید مشکلات جدّی بروز می‌کند که شهردار خلیقی و کفیل بعد از ایشان در شهرداری موفّق به حلّ آن نمی‌شوند، تا این‌که در زمانی که مرحوم غلامحسین نعمت اللهی به سمت شهردار شهر انتخاب می‌شوند، انجمن شهر به ریاست حاج محمّد‌کریم حسن‌شاهی (اسدالله اسکندری، نایب‌رییس؛ مرحوم خادم‌الحسینی، منشی؛ ولی‌محمّد سلطانی، منشی؛ حاج ابوالقاسم معظّم، عضو) در جلسهٔ مورخه ۱۳۴۰/۱۲/۲۹ در موضوع اختلاف وارد شده و جهت حلّ مشکل تصمیماتی اتّخاذ می‌نمایند. در ادامه، در جلسه‌ای که ۲۰ روز بعد منعقد می‌شود، معتمدین، معمّرین و مشایخ شهر ارسنجان پیرو جلسهٔ فوق و دعوتنامهٔ شهرداری در محل شهرداری حاضر و تصمیم می‌گیرند:
«در تعقیب اجرای تصویب‌نامهٔ مورخه ۱۳۴۰/۱۲/۲۹-۱۳ انجمن شهر ... و دعوتنامهٔ شمارهٔ ۶۸ (۱۳۴۱/۰۱/۱۸) شهرداری ارسنجان، امضا کنندگان ذیل که از معتمدین و معمّرین و مشایخ قوم شهر ارسنجان می‌باشند در ساعت ۹ روز یک‌شنبه ۱۳۴۱/۰۱/۱۹ در شهرداری جلسه تشکیل داده ... [و تصیمات زیر اخذ گردید]
[مصوبه شمارهٔ ۴  و ۶]
۴- محلّات سابق شهر که به نام اهرک و چنار که بعدها به‌نام حیدری و نعمتی خوانده می‌شد، از این تاریخ ملغی و فقط کلیّهٔ شهر به نام یک محل و اسامی کوچه‌ها و میادین فعلی خوانده شود.
۶- امضا کنندگان وجدانا و شرافتا تعهد می‌کنیم که از اقدامات قانونی و انسانی شهرداری پشتیبانی می‌نماییم.
امضا اهالی شهر ...»

و به این ترتیب در پنجاه و دو سال قبل سند حذف نام محلّه‌ها و حرکت به سوی یک شهر و یک محل امضا می‌شود.